اطلاعاتی درباره غار و انواع آن

تعریف غار:

به طور کلی غار فضای خالی زیرزمینی است با حداقل یک دهانه به خارج از پوسته زمین که هیچ گونه ابعاد خاص و مشخصی ندارد و گاهی در داخل زمین قرار دارد و یا گاهی در دل صخره ها، غارها از نظر تقسیم بندی به دو دسته تقسیم می شوند:

اطلاعاتی درباره غار و انواع آن

الف – غارهای طبیعی

ب – غارهای مصنوعی (دست کن)

غارهای طبیعی:

۱- غارهای بوجود آمده بر اثر نفوذ آبهای اسیدی در لایه های آهکی (که ۹۸% غارهای موجود از این روش بوجود می آیند)

۲- غارهای بوجود آمده بر اثر فرسایش امواج

۳- غارهای بوجود آمده بر اثر زلزله و چین خوردگی های لایه زمین

۴- غارهای آتشفشانی

۵- غارهای بادی

۶- غارهای یخی

غارهای مصنوعی:

غارهایی که توسط انسان بصورت حفره هایی در دل صخره ها بوجود آمده اند.

چگونگی تشکیل غارها و طبقه بندی آنها:

۱- غارهای بوجودآمده بر اثرنفوذ آب اسید دار در لایه آهکی:

غارهای بوجود آمده بر اثر نفوذ آب اسید دار در لایه آهکی به طور کلی بر اثر هوازدگی فیزیکی و عملکرد نیروهای داخلی و سستی سطوح لایه بندی سنگها، شکستگی ها و ترکهایی در بخش های سطحی پوسته زمین بوجود می آید و از نظر ترکیبات شیمیایی بر اثر نفوذ آبهای اسید دار حاصل از ریزش های جوی و حل دی اکسید کربن موجود در هوا CO2 + H2O= H2CO3 در مسیر ترکها و شکستگی های بوجود آمده در مناطق با جنس کانیهای کربناتی و تداوم جریان آب در آن عمل انحلال کربنات کلسیم غیر محلول بوسیله آب اسید دار صورت می گیرد و بی کربنات کلسیم محلول تولید می شود. [ CaCO3 + H2CO3 = Ca(HCO3)2] آب محتوی بی کربنات کلسیم بنا به قوه جاذبه در مسیر این درز ها جریان می یابد و حاصل انحلال به داخل رودخانه های نزدیک که انتهای شکستگی ها است یا به صورت چشمه ای که در انتهای شکستگی ها است تخلیه می شود و تداوم این عمل طی میلیونها سال و خرد شدن کربنات کلسیم به وسیله آب اسید دار و حمل آن به خارج باعث ایجاد فضای خالی می شود که غار نامیده می شود.

غارسنگ:

به تمام سنگ هایی که بعد از تشکیل فضای غار بر اثر رسوب گذاری آبهای فرو رو بوجود می آید غار سنگ می گویند.

چکننده یا استالاکتیت:

به تمام غارسنگهایی که بر اثر چکیدن آب در سقف پدید می آیند چکننده می گویند. زمانی که آب محتوای بی کربنات کلسیم از منافذ سقف به شکل چکه به فضای غار را می یابد به علت تماس با هوای درون غار و تغییر فشار بخش کوچکی از آن بخار شده و به ازای آن مقداری دی اکسید کربن از قطره آب ازاد می شود و درنتیجه جزء بسیار کوچکی کربنات کلسیم در محل جدایی قطره از سقف رسوب می کند و با تداوم این فرایند در طی میلیونها سال چکننده های بسیار زیبا و گوناگونی در سقف غار تشکیل می شود و به اشکال مختلف در می آیند غار کلته خور زنجان و چاله نخجیر دلیجان مهمترین نمایشگاه چکننده های فوق به صورت های مختلف می باشد.

چکیده یا استالاکمیت: به تمام غار سنگهایی که در کف غارها بر اثر فرایند غار سنگ سازی بوجود می آید چکیده می گویند. باقیمانده قطره آب محتوی بی کربنات کلسیم که از نوک چکننده (استالاکتیت) جدا شده و به شکل قطره ای در فضا رها می شود و به سوی کف غار در نقطه مقابل چکننده سقوط می کند در مسیر سقوط مقدار کمی از آب قطره دوباره بخار شده و در نتیجه بخشی از دی اکسید کربن آن آزاد می شود و قطره به محض رسیدن به کف غار جزء کوچکی از کربنات کلسیم خود را در محل برخورد با کف غار رسوب می دهد و تداوم این فرایند ظرف میلیونها سال چکیده های گوناگونی را در کف غار به شکل های گوناگون در می آورد مانند ستون لوله های توخالی یا به شکل کله قندی و گل کلم و خوشه انگور و غیره که هر کدام دارای اسامی خاص علمی به خود هستند مانند فلاوستون – آنمولیت و غیره

(چکیده غول پیکری که در غار شاپور کازرون وجود داشته از آن مجسمه ۵ متری شاپور ساسانی را ساخته اند و بزرگترین چکیده های غول پیکر را غار کهک در مسیر قم – اراک دارا می باشد).

فلاوستون (Flow Stone):

هنگامی که آب به دیواره های شیب دار سطح صخره ها راه می یابد ممکن است تشکیلات آهکی جالبی که به نام فلاوستون مشهورند شکل بگیرند که اغلب به شکل پرده های شفاف مواج و آبشارها تشکیل می شود.

حوض ریم استون(RIM STONE):

آبگیرهای کوچکی هستند که در کف غار جمع می شوند این حوض ها به علت فقدان اکسید کربن ایجاد میشوند و در این حالت آهک در لایه ها سطح آب شروع به لایه گذاری می کند.

مروارید غار

از دانه های شن یا ماسه که در پوشش آهکی قرار گرفته است تشکیل می شود و ممکن است به اندازه یک توپ گلف درآید.

مون میلک (MOON MILK):

ماده ای نرم و پودری که بر روی دیوارها و یا کف غارها دیده می شود که در نتیجه فعالیت باکتری ها ایجاد می شود.

رنگ های متفاوت تزئینات آهکی:

بارها این سوال برای غارنوردان پیش می آید که چرا تزئینات آهکی در مواقعی به رنگهای مختلف دیده می شوند. وقتی که آب وارد لایه های زمین می شود، ممکن است در حین حل کردن آهک رگه هایی از فلزات و مواد معدنی دیگر برخورد کند و مقداری از آنها را حل کرده و با خود به فضای درون غارها می برد و در زمان شکل گرفتن تشکیلات آهکی این رنگ در آن تاثیر بگذارد. رنگ سفید شبری که در مواقعی به زردی می زند رنگ خالص تشکیلات آهکی است و دیگر رنگها در نتیجه املاح موجود در کربنات کلسیماطلاعاتی درباره غار و انواع آن  است. البته مواقعی هم پیش می آید یک قسمت از تزئینات آهکی به چند رنگ دیده می شوند که این عوامل بودن چند نوع مواد مختلف را در درون لایه های زمین نشان می دهد. این مواد و املاح باعث ایجاد رنگهای زیر می شوند:

گوگرد : زرد – آهن: سیاه – مس: سبز زنگاری – گل رس: قرمز – زغال سنگ: سیاه – جیوه: نارنجی مایل به قرمز

۲- غارهایی که بر اثر زلزله و یا چین خوردگی زمین بوجود می آیند: گاهی توسط زلزله یا بر اثر حرکات و جبنشهای زمین ساختی، شکاف هایی کم و بیش بزرگ در کوهها ایجاد می شوند گاه نیز عمل نفوذ آب در آنها موجب بوجود آمدن استالاکتیت و استالاکمیت و سایر تزئینات اهکی می شود و این غارها از نظر شکل نامنظم بوده و در مواردی داخل شدن به آنها بسیار خطرناک می باشد در این غارها خرده سنگهای اطراف به طور آراسته طبقه بندی نشده و اغلب روی لبه ریزش قرار دارند و هر لحظه امکان فرو افتادن آنها می روند مانند غار (اسپهبد خورشید) در ۲۷۰ کیلومتری تهران در ناحیه دو آب سواد کوه استان مازندران و بورنیک

۳- غارهای بوجود آمده بر اثر فرسایش امواج: امواج و فشار ناشی از ضربه های موج بر روی لایه های نرم به مرور زمان طولانی می تواند حفره هایی اطلاعاتی درباره غار و انواع آن را اطلاعاتی درباره غار و انواع آن بوجود بیاورند از این دسته غارها می توان به غارهایی که در بین تشکیلات مرجانی زیر آبی اشاره کرد.

۴- غارهای آتشفشانی (لاوا): در اثر جریان مواد مذاب که از دامنه ها به پایین سرازیرند و زمانی که لایه رویی این گدازه ها بر اثر مجاورت با هوا زودتر سرد می شود، لایه زیری در حال حرکت است در نتیجه بعد از اتمام جریان فاصله هایی مابین لایه رویی و زیرین ایجاد می گردد که البته بخارات آب و گاز نیز در ایجاد فاصله بین این دو لایه دخیل هستند در نتیجه غاری تونلی بوجود خواهد آمد که غاری با دیوارهای صیقلی خواهیم داشت مانند غار ایوب در بخش شهر بابک در جنوب خاوری شهر یزد.

۵- غارهای بادی: این دسته از غارها بر اثر فرسایش تدریجی بوجو می آیند. جریانات هوایی شدید که ما آن را باد می نامیم همراه خود ذرات ریز ماسه و شن را در سرعت های بسیار زیاد بر روی سنگها می کوبد و به تدریج در آن قسمت بر اثر فرسایش اطلاعاتی درباره غار و انواع آن و اصطکاک حفره ای ایجاد می گردد که معمولاً نیز زیاد بزرگ نیستند.

۶- غارهای یخی:

این دسته از غارها معمولاً در ارتفاعات یافت می شوند و بر اثر جریانات شدید هوای سرد در داخل این غارهای کوچکترین ذرات آب به بلورهای یخ تبدیل می شوند اطلاعاتی درباره غار و انواع آن و همیشه دمای آنها زیر صفر می باشد مهمترین این غارها بیشتر در کوههای آلپ یافت می شوند و به غارهای دنا و یخ مراد می شوند اشاره کرد. غارهای مصنوعی: غارهای دست کن و یا دست ساز مانند غار قلعه جوق در اراک – غار اسک در جاده هراز – غار کوگان لرستان، این دسته از غارها به صورت مصنوعی و به دست انسان در دل سنگ ها و یا کوه ها کنده شده اند تا مورد بهره بردرای و استفاده قرار گیرد. اطلاعاتی درباره غار و انواع آن اطلاعاتی درباره غار و انواع آن کلاً این دسته از غارها بر اساس ۴ هدف اصلی و یا نیاز ساخته شده اند.

۱ – زندگی ۲- نظامی ۳- مذهبی ۴- معدن

هر کدام از انواع غارها بسته به شکل دارای ویژگی هایی جهت اطلاعاتی درباره غار و انواع آن کار و اکتشاف هستند که فعالیت در آنها نیازمند تجهیزات و لوازم فنی می باشند.

۱- غارهای چاهی

۲- غارهای رودخانه ای

۳- غارهای دریاچه ای

۴- غارهای دیواره ای

مکانهای تشکیل دهنده یک غار:

۱ – دهلیز: دهلیز راهرویی است که باید از آن خمیده یا خزیده عبور کرد.

۲- دالان: دالان راهرویی است که پهنای آن به اندازه دستهای اطلاعاتی درباره غار و انواع آن باز شده یک انسان و بلندی آن در حدی است که می توان به طور ایستاده از آن عبور کرد.

۳- تالار: تالار به فضاهای وسیع با سقف های بسیار بلند گفته می شود.

۴- دخمه: دخمه فضایی نسبتاً کوچکی است با ابعاد حداقل دو متر، دخمه فقط یک راه ورودی دارد و از همان راه باید از آن خارج شد

۵- چاه: چاه مجرایی است که به صورت عمودی گسترش پیدا می کند و عمق آنها معمولاً بیش از سه متر می باشد. راس آن به خارج سطح راه باز کن و یا به یک راهرو یا تالار اما چاه ها همیشه دارای مجراهای خروجی رخنه پذیر نیستند چاهها استوانه ای و یا مخروطی هستند.

۶ – رودخانه: از به هم پیوستن آبهای فرو رو در اعماق شیارهای غار به وجود می آید که رو به پایین در جریانند.

۷ – سیفون: فضایی در غار است که سقف آن خیلی کوتاه بوده و غالباً آب تا زیر سقف راهرو وجود دارد و شبیه شتر گلو می باشد.

۸- مخزن: ایستگاه نهایی آب در پایین دست جایی که سقف و آب به هم می رسند و غالباً با تجهیزات غواصی امکان عبور فراهم می شود.

۹- تنگه: راهروهایی که توسط فرسایش آب بوجود آمده اطلاعاتی درباره غار و انواع آن و طول آنها بیشتر از عرض شان می باشد