برج شیشه و ارگ حکومتی اراک

برج شیشه و ارگ حکومتی اراک

ارگ حکومتی اراک یکی از بناهای تاریخی شهر اراک است که در سال ۱۲۳۱ هجری قمری ساخته شد. ارگ حکومتی در اصل مرکز حکومتی شهر نهادهای حکومتی و محل سکونت حاکم و دیوانیان شهر بود.
ناصرالدین شاه در سفر خود به عراق عجم که در سال ۱۳۰۹ انجام گرفت، در این ارگ سکنی گزید و در کتاب سفرنامه خود به توصیف این بنا پرداخته است که از طبقه فوقانی آن قادر بوده است شهر را برانداز کند.
امروزه از ارگ حکومتی جز قسمتی از بنای منزل سپهدار چیزی باقی نمانده است. این مجموعه به مباشرت یوسف خان گرجی و همزمان با احداث نخستین پایه‌های شهر اراک در زمان فتحعلی شاه ساخته شد.
ارگ یا مقر حکومتی در بافت قدیمی اراک در خارج از فضای اصلی شهر و در قسمت شمالی آن قرار داشته است
این فضای اداری، حکومتی یا مساحت گسترده خود دارای فضاهای مختلفی بوده است.بنای ارگ حکومتی متشکل از قسمت اداری و خانه سپهدار که امروزه از عمده بنای آن اثری باقی نیست به سال ۱۲۳۱ هجری نسبت داده می‌شود.
مساحت این ارگ بنا به نوشته سالنامه معارف عراق برابر۵/۱ بقعه ( قطعه زمین) یا ۵/۱ برابر یکی از قطعات واقع در بافت قدیمی بوده است.
ارگ حکومتی متشکل از فضاهای اداری ،نظامی و پذیرایی بود.هسته و چهارچوب ساختاری اولیه شهر قدیم اراک (سلطان آباد ) از چهار بخش اصلی تشکیل می‌شده است :
– بازار در مرکز شهر
– محله مسکونی حصار واقع در غرب بازار .- محله مسکونی قلعه

برج شیشه و ارگ حکومتی اراک

واقع در شرق بازار.
– عمارت‌های دیوانی شامل برج شیشه، منزل سپهدار اعظم، عمارت نظمیه و ….
نقشه سلطان آباد (اراک قدیم) که آخرین نمونه شهر سازی ایرانی، اسلامی است، به صورت چهار گوش شکل گرفته و در ناحیه شمال غربی آن مقر حکومتی (مجموعه ارگ حکومتی) قرار داشته است. مقر حکومتی توسط دیواری از بدنه شهر جدا می‌شد و در اصل در خارج از متن اصلی شهر سلطان آباد قرار داشت.
مقر حکومتی یا ارگ حکومتی به عنوان مرکز حکومت و محل سکونت حاکم و دیوانیان و برخی نهادهای حکومتی بود .
از مجموعه عظیم ارگ تا سال ۱۳۴۰ شمسی تنها عمارت نظمیه ، خانه سپهدار و برج شیشه باقی بوده است.
برج شیشه، به صورت دوازده ترکی متشکل از سه طبقه جدا از هم تشکیل شده بود. دو طبقه بالای برج دارای تزئینات کاشی کاری و آجری بوده‌است. کف برج به صورت بیضی شکل ساده شده که قطر بزرگ آن ۱۲ متر و قطر کوپک آن ۸ متر بوده‌است.
این برج به دلیل وجود تزئینات کاشی معقلی با طرح‌های لوزی شکل که در طوق آن وجود داشته‌است، در هنگام تابش آفتاب از دور درخشندگی خاصی داشت، بنابراین به برج شیشه معروف شد.
هم اکنون برای یادبود، نمادی از برج در ابعاد کوچک‌تر در جنب میدان سرداران شهر اراک ساخته شده‌است.
مجموعه ارگ به سبب اهمیت تاریخی و فرهنگی، توسط سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۰۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

برج شیشه و ارگ حکومتی اراک