قلعه دزک از تاثیر گذارترین اماکن در تاریخ مشروطه ایران

قلعه دزک معروف به قلعه امیرمفخم بختیاری در استان چهار محال و بختیاری و ۳۲ کیلومتری جنوب شرق شهرکرد در روستای دزک از توابع شهرستان کیار قرار دارد. افراد بسیار مهمی همچون وحید دستگردی و علی اکبر دهخدا پس از به توپ بستن مجلس مورد استفاده قرار می گرفته است. این بنا در دو دو طبقه ساخته شده است و با زمان زیادی که استادکاران صرف تزیین آن کرده اند بسیار با شکوه است.

ساخت قلعه دزک

قلعه دزک از تاثیر گذارترین اماکن در تاریخ مشروطه ایران

ساخت قلعه دزک در سال ۱۲۹۲ قمری توسط امیرمفخم بختیاری پسر امامقلی خان حاجی ایلخانی از خوانین بزرگ هفت لنگ بختیاری به اتمام رسید. در آن زمان تنها اسکلت و طبقه همکف ساخته شده بودند و سایر قسمت ها با گذشت زمان و تدریجی ساخته شدند و به بنای اصلی اضافه شدند. ترمیم و بازسازی و تزئین دایمی آن توسط مالکنان بعدیش نشان دهنده روزگار قدرت نمایی این گروه و پرهیز از حاکمیت خوانین چهارلنگ بختیاری و چالشتری، از اواسط سلسله قاجاریه به بعد از صحنه سیاسی تاریخی منطقه می‌ باشد.

این قلعه تاریخی که در دو طبقه ساخته شده است، در ابتدا به قصد یک قلعه با استحکامات نظامی ساخته شد، اما بعدها با تزیینات و طراحی هایی که به آن اضافه شد، کاملا تبدیل به یک کاخ برای سکونت گردید. به همین خاطر است که می توان به  نوعی آن را کاخ قلعه نامید. در آن زمان قلعه دزک  مرکز شعرا و هنرمندان بزرگ بود، که در عمارت مجلل امیر مفخم، از آن‌ ها پذیرایی می ‌شد. ساختمانی که امروز مشاهده می کنند باقی مانده های مجموعه نظامی و مسکونی خان های بختیاری است که در گذر زمان و با عوامل مختلف تخریب شده اند.

قلعه دزک از تاثیر گذارترین اماکن در تاریخ مشروطه ایران

امیرمفخم بختیاری

او یک سیاست مدار قاجاری است که در سال ۱۲۳۶ به دنیا آمد و سال ۱۳۲۶ چشم از جهان فرو بست. می توان او را در دسته قدرتمند ترین خوانین بختیاری در اوایل قرن اخیر بشمار آورد. در سال ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۷ او وزیر جنگ بود. در روزهایی که اکثر خوانین بختیاری، به مشروطه اعتقاد داشتند، امیر مفخم، همچنان به محمدعلی‌ شاه وفادار ماند. در آستانه فتح تهران نیز، امیر مفخم فرماندهی کل قشون دولتی طرفدار محمدعلی شاه را بر عهده داشت، ولی امیر مفخم بزودی به اردوی مشروطه خواهان پیوست. با توجه به حظور ۵۰ ساله او در پست ها و مقام های تاثیر گذار می توان او را یکی از اشخاص تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران به شمار آورد. امیر مفخم مردی ادیب، هنردوست و تاریخ‌ دان بود. جالب است بدانید که تیمور بختیار نوه امیر مفخم بود و در قلعه دزک متولد شده بود.

قلعه دزک از تاثیر گذارترین اماکن در تاریخ مشروطه ایران

ویژگی های قلعه

اگرچه در ساخت قلعه دزک از قصرها و کاخ های باشکوه اروپایی الهام گرفته شده است اما با شیوه ایرانی به نحوی تلفیق شده است به هر حال به وضوح می توان آثار نفوذ فرهنگ غربی را در آن مشاهده کرد. این بنا با توجه به آب و هوای منطقه در دو طبقه با ایوان‌ های شمالی و جنوبی، مشرف به بیشه‌ های منتهی به کوهستان ساخته شده است، تا اتاق‌ های همکف حداکثر بهره را از نور و گرما در زمستان ببرند و اتاق ‌های طبقه اول، بیشترین هوای خنک را در تابستان داشته باشند. این قلعه که در حال حاضر۵۰۷۶٫۲ مترمربع وسعت دارد در سال ۱۲۹۲ قمری ساخته شده است. پی های و دیوارهای آن قطور هستند تا از تبادل حرارتی جلوگیری کنند و دمای داخل بنا همواره مطبوع باشد.

قلعه دزک دارای چهار برج مخروطی شکل است که کاربرد نظامی  ندارند. دو برج قسمت جنوبی سالم و دو برج قسمت شمالی نیمه مخروبه و بیشتر برای القاء شکوه و ابهت ساخته شده و طی سال ها به عنوان انبار و زندان استفاده شده ‌اند.

قلعه دزک از تاثیر گذارترین اماکن در تاریخ مشروطه ایران

در ساخت قلعه از تزیینات زیادی استفاده شده است که از اغلب آن ها در طبقه اول قابل مشاهده هستند. می توان اتاق آیینه و تالار سفره خانه را زیباترین قسمت های بنا اعلام کرد. تالار سفره خانه، در گذشته بوسیله فرشی ۵۰ متری پوشانده شده بود  که متافانه در دهه ‌های اخیر مفقود گردیده ‌است. در دیوارها و طاق های خانه می توان گچ بری هایی با داستان ها و افسانه های اسطوره ای ایران را می توان در کنار تصاویری از بزرگان خاندان بختیاری مشاهده کرد.

اتاق آیینه را می توان به عنوان یکی از هشت اتاق بازمانده اصیل از این نوع در منطقه به شمار آوردکه بسیار تماشایی و خیره کننده است. دیوارها و سقف آن با آیینه تزئین شده، با تکنیک نقاشی پشت شیشه، شکوه بیشتری هم یافته ‌است. نقاشی‌ ها بیشتر تصاویری از سوارکاری، قصرها و کاخ های سلطنتی با طرح‌ های اروپایی، گل و نمای خارجی قلعه دزک هستند. گفته شده که در کار آینه ‌کاری بنا از اساتید برجسته اصفهان نظیر استاد خواجویی بهره برده است. در دیوارهای شرق و غرب سفره خانه چهار عدد قاب آیینه طراحی شده که گویا در دوره ‌های بعد به تالار اضافه شده ‌اند.

قلعه دزک از تاثیر گذارترین اماکن در تاریخ مشروطه ایران

اقامت دهخدا در قلعه دزک

امیرمفخم بختیاری کتاب های زیادی را جمع آوری کرده بود و در این قلعه یک کتابخانه تاسیس کرده بود. علی اکبر دهخدا در جنگ جهانی اول و با ورود نیروهای روسی به شمال ایران و نزدیک شدن آن ‌ها به پایتخت و سقوط دولت ابتدا به قم و سپس به کرمانشاه رفت. پس از انحلال حکومت در مهاجرت، دهخدا به مدت دو سال و نیم به دعوت روسای ایل بختیاری در مناطق چهارمحال بختیاری به سر برد و بخش عمده ‌ای از این دوره را مهمان لطف‌ علی ‌خان امیرمفخم بود و  در قلعه دزک در نزدیکی فرخ ‌شهر کنونی به سر می برد.

در همان ‌جا بود که اندیشه تدوین لغت‌ نامه یا فرهنگ‌ نامه ‌ای جامع برای زبان فارسی در ذهن او شکل گرفت و با استفاده از کتابخانه امیرمفخم کار نگارش یادداشت‌های لازم برای لغت ‌نامه و امثال و حکم را جمع ‌آوری کرد. علاوه بر او افراد نامی زیادی همچون فرخی یزدی، دکتر مصدق، وحیدی دستگردی و ملک الشعرای بهار در قلعه دزک اقامت کردند.

بازدید از قلعه تاریخی دزک هر روز از ساعت ۸ صبح تا ۶ بعد از ظهر برای عموم آزاد است.

قلعه دزک از تاثیر گذارترین اماکن در تاریخ مشروطه ایران