سکه‌شناسی
سکه‌شناسی
آنچه که باید در مورد سکه‌های عتیقه قدیمی بدانید
دانستنی هایی درباره سکه,تاریخچه سکه, سکه‌های عتیقه قدیمی رو برای شما عزیزان علاقه مند به سکه قرار دادیم . همانطور که میدانید در دوران قدیم و باستان برای خرید و فروش اجناس و کالاها از سکه استفاده میکردند . سکه های انواع مختلف و جنس های مختلفی داشتند . جنس برخی از سکه های قدیمی از طلا نقره و برنز و سایر فلزات ساخته می شد . سکه های طلا ارزش بیشتری داشتند و به ترتیب سکه های نقره و برنز و … . در این پست به صورت کلی درباره انواع سکه ها و همچنین قیمت و جنس سکه ها براتون مطلب گذاشتیم .
سکه های دوران حکومت پادشاه هخامنشی,سکه های خشایار شاه,سکه های اردشیر اول,سکه های داریوش دوم,سکه های اردشیر دوم,سکه های دوران اشکانی و سکه های ساسانی,نوشته های روی سکه ها,خصوصیات و ویژگی های سکه ها,سکه های طلا,سکه های نقره,سکه های برنز, سکه‌های عتیقه ,سکه های زیرخاکی,سکه های تقلبی و جعلی و …
سرزمین ایران یکی از کهن ترین سرزمینهاست . کشور ما دارای گذشته پر افتخاری است که آثار آن در طی قرون متمادی با وجود آسیب های زمانه و غارت و آتش سوزی و جهان خواهی افراد جاهل هنوز پا بر جا ایستاده و حکایت از عظمت گذشته و تاریخ هنر و تمدن مردمان این سرزمین دارد . در سرزمین ایران در اغلب نقاط ، در زیر تپه های خاک و ویرانه ها ، آثار گران بها و گنجینه های گوناگونی پنهان است که روزگاری دست هنرمندان و صنعتگران با نداشتن وسایل و ابزار کافی آن را ساخته و با نقش و نگار ، طرح ، رنگ یا کنده کاری و برجسته کاری ، قدرت دست و روح هنری خود را تجسم داده و جاودانه ساخته اند .
سکه‌شناسی
سکه‌های عتیقه قدیمی
تحقیق و مطالعه در هر قسمت از آثار کهن مملکت ما بخصوص در زمینه سکه‌های عتیقه نه تنها تاریخ گذشته این سرزمین را روشن می سازد ، بلکه به تغییر و تحول تاریخ تمدن دنیای قدیم و ارتباطی که کشور ها از لحاظ نژادی ، هنری و اقتصادی با یکدیگر داشته اند کمک می کند . مردمان اولیه و پس از آنها، همیشه برای زندگی بهتر و رفع نیاز های روزانه در تلاش بوده اند و همین اصل یعنی عشق به زندگانی بوده که تاریخ تمدن را بوجود آورده است و ملتها را به طرف روزگار بهتر و اختراعات و اکتشافات وا داشته است .
کشف آتش و به کار بردن فلزات هر یک مبدأ مهمی در سیر تکامل بشر بوده است . از وقتی که زندگی اولیه به شکل اجتماع شروع شد ، انسان ها احساس کردند که به کمک یکدیگر نیاز دارند و ناچار هر یک با سعی و عمل خود به رفع حوائج دیگری پرداخت تا توانست از دسترنج دیگری منتفع گردد . این عمل ابتدایی را باید اولین نظام اجتماع و اقتصاد و اصل داد و ستد دانست . با پیشرفت تمدن و تشکیل شهرها و اختراع خط و ایجاد خانه و مسکن ، ارتباط افراد با یکدیگر بیشتر گردید و مبادله و تجارت به صورت گسترده تری در آمد و کم کم داد و ستد و مبادله کالا به کالا ، جای خود را به تجارت داد ، به طوری که کوشش در توسعه امور اقتصادی و ارتباطات ، موجد تشکیل دولتها و طرق و سوارح و تأسیسات بندری در کرانه های دریایی و سازمانهای مختلف و تنظیم قوانین برای بررسی و انتظام امور گردید ، چنانچه قسمت مهمی از قانون حمورایی مربوط به امور تجارت و کسب و کار است . ( این قانون نامه در خرابه های شوش پیدا شده و در موزه لوور فرانسه نگهداری می شود ) صحنه های نقاشی در عصر قدیم چه آنچه به امور دنیایی و چه آنچه مربوط به دنیای دیگر است . وضع داد و ستد و توزیع را نشان می دهد . تشکیل دولتها و رفاته اجتماعی و انضباط امور اقتصادی و تولید ثروت موجد اصولی گردید که کم کم به پیدایش سکه منجر شد .
سکه‌شناسی
کشور ما ایران نیز در این قسمت ، مانند سایر شعب هنری سهمی دارد که نه تنها از نظر سکه شناسی و تاریخی قابل ملاحظه است ، بلکه از لحاظ هنری نیز بسیار گرانقدر است . امید است با حفاری های گسترده ای که در حال حاضر در قسمتهای مختلف ایران با استفاده از فلزیاب ها انجام می شود ، متخصصان کشورمان با روشن کردن ابعاد تاریک کشورمان و کشف اسناد و مدارک جدید مربوط به تاریخ ایران اطلاعات تازه تری از تاریخ سکه نیز بدست آورند .
سکه‌شناسی
تاریخچه پول :
مردم جهان با تلاش و فعالیت مداوم ، نیرو و عمر خود را صرف می کنند و حاصل این کوشش ها و زحمات را بصورت پول دریافت می نمایند . بی تردید می توان گفت که امروز اساس گردش چرخهای اجتماع بر پول نهاده شده و گسترده ترین روابط اجتماعی انسان به کمک پول انجام می گیرد . امروز حتی کودکان هم می دانند پول چیست و چه ارزشی دارد . باید گفت که کمتر کسی پیدا می شود که هر روز با مقداری پول سر و کار نداشته باشد و بهمین نسبت هم کمتر کسی از خود سؤال می کند که پول از کجا پیدا شده و تاریخچه آن چیست و در قدیم چه چیزی به جای پول وجود داشت .
سکه‌شناسی
علم سکه شناسی :
سکه شناسی قسمت مهمی از باستان شناسی است که شاهد زنده ای از تمدن دنیای قدیم و ملل مختلف می باشد . علم سکه شناسی توانسته است بزرگترین خدمت را در روشن کردن تاریخ گذشته بنماید و گوشه های تاریک و مبهم را روشن کند .سکه‌های عتیقه در هر دوره نماینده عادات ، آداب ، خط ، زبان ، هنر ، مذهب ، تمدن ، ثروت ، ورشکستگی و ارتباطات تجاری هر ملت و مملکتی است ، یعنی منبع اطلاعاتی صحیح و دقیق از دنیای قدیم ، یعنی از دورانی که آثار هنری ، ابنیه ، معابر و مقابر ویران قدیم را از روی قرنیه به طور ناقص و گاهی با تصور از آنچه از بنا به جا مانده تعمیر و تا حدی به صورت اصلی درآورند و با حقیقت زمان تطبیق دهند . در این قسمت سکه ، حلال مشکلات شده و کمک شایانی به تاریخ هنر دنیای قدیم نموده است . روی اغلب سکه های یونان صورت خدایان افسانه ای و بناهای تاریخی مانند : کولیزه (محل نمایش جنگ حیوانات وحشی با انسان) یا اکروپل آتن (خرابه های آتن که در بلندی روی تخته سنگی عظیم قرار گرفته است) و غیره منقوش گردیده است . این نمونه ها دقیق و ظریف برای بناها و نقص و شکستگی مجسمه ها مطابق اصل بزرگترین کمک و راهنما شده اند . قسمت مهمی از آثار هنری ساسانی که فلزکاری و زرگری است و خوشبختانه قطعاتی بسیار جالب از صحنه های شکار ، رزم و بزم از حفاریها بدست آمده است و بواسطه تطبیق با سکه های آن دوره که تصویر کامل هر یک از سلاطین به طور دقیق و ظریف از تزئین سر و سینه ، آرایش مو و تاج است می توان این شاهکارهای هنری را با صداقت شخصی و منتسب به هر یک از شاهان واقعی نمود . (قسمت مهمی از این ظروف نقره و طلا در موزه لنینگراد است) .
سکه‌شناسی
قبل از پیدایش سکه :
قبل از اختراع و ایجاد سکه با وزن صحیح و مقدار معین فلز ، ارتباط و داد و ستد مردم از راه مبادله صورت می گرفت . تمدنهای قدیم بدون آشنایی با سکه ، زندگی تجارتی خود را از راه مبادله می گذراندند . در روی نقاشی ها و کنده کاری ها مصر قدیم ، صحنه های معاملات و داد و ستد بوسیله معاوضه صورت گرفته است دیده می شود . در اوستا درباره مزد کارگران یا گرفتن جریمه از چهار پایان ذکر شده است . برای پرداخت دست مزد یک پزشک برای درمان کدخدایان یک گاو و برای شهربانان یک اسب خوب و برای پادشاهان یک گردونه چهار اسبه و برای زنان به ترتیب یک ماده الاغ ، یک ماده گاو و یک ماده شتر مقرر می کرده اند .
سکه‌شناسی
اشکال کهن پول : اشکال سکه‌های عتیقه
استفاده از اشکال اولیه پول در جهان سوم و شمال آمریکا سابقه دارتر است . اسناد و مدارک بیشتری مبنی بر استفاده از پول در این مناطق نسبت به اروپا وجود دارد . در کنار چیزهایی که به عنوان پول مورد استفاده قرار می گرفتند ، استفاده از مهره در شمال آمریکا ، صدفهای کاوری در افریقا و آسیا و دندانهای نهنگ از همه رایج تر بوده است . در جامعه فیجیان هدایای ، دندان نهنگ بخش مهمی از مراسم های خاص بودند . دندانهای نهنگ Tambua ( گرفته شده از کلمه Taboo ) بودند که اهمیت مذهبی داشته و تا اواسط دهه ۱۹۶۰ به عنوان پول مصرف داشته است . در دوره هومر شاعر معروف یونانی چهار پایان اساس قیمتها بوده اند . دولتها برای جلوگیری از تقلب در عیار سکه ها ، علامت مشخصی را بر روی شمشهایی که وزن معین داشتند ضرب می زدند که در حقیقت این علامت گذاری اولین قدم برای ایجاد سکه می باشد . معادن مس قبرس یکی از مهمترین عایدی این ناحیه بوده است . و در الواح مصری متعلق به ۱۴۰۰۰ یا ۱۶۰۰ ق . م در دوران سلطنت فرعون مصر آمنوفیس سوم یا آمنوفیس چهارم از واردات مهم مس از قبرس به مصر سخن رفته است . در بعضی از الواح شاه قبرس در قبال معاوضه شمش های مس از فرعون خواسته که نقره برایش بفرستد .
سکه‌شناسی
هدف از ایجاد سکه :
نخستین هدف از ایجاد سکه قومیت ، حاکمیت و استقلال و آزادی بوده است . در آن زمان از جمله وسایل آسان کردن مبادلات و تجارت به حساب می آمد و شاید بتوان گفت بعد ها این جنبه بر جنبه های دیگر برتری یافت .
سکه‌شناسی
پیدایش سکه :
سکه عبارت است از یک قطعه فلز به وزن معین که روی آن علامت رسمی دولت یا حکومتی که عیار و وزن آن را تعهد می کند ، منقوش شده است . روایات در مورد اولین سکه ها متفاوت است و اکثر دانشمندان سکه شناسی نظر هرودت را که مردم را نخستین کسانی می داند که سکه ضرب کرده اند را قبول دارند . نخستین سکه های لیدی مخلوطی از طلا و نقره که به آن الکتروم می گفتند ساخته شده بود که بر روی آن شیارهای موازی و پشت سکه چند فرورفتگی حک شده و گاهی در بعضی از این فرورفتگیها نقش حیوانی که شبیه روباه است دیده می شود . در دوره کرزوس سکه های معروف کرزوئید ایجاد گردید که می توان آن را اولین سکه حقیقی دانست زیرا هم دارای جنبه هنری است و هم تمام شرایط سکه تا به امروز نیز در آن مراعات شده است . ایرانی ها پس از فتوحات پی در پی در آسای صغیر به وجود سکه و لزوم آن پی بردند ولی پادشاهان هخامنشی چون کمبوجیه و کوروش به ضرب آن اقدام نکردند ، اما به شهرها و ممالکی که تابع ایران شده بودند اجازه دادند که به ضرب سکه محلی خود ادامه دهند .
سکه‌شناسی
داریوش اول برای اولین بار در ایران یه ضرب سکه های طلا و نقره اقدام نمود و سکه های طلا دریک و از طلای خالص و به وزن ۴۱/۸ گرم و شکل نقه ۶/۵ گرم است . داریوش هم برای ترتیب اوزان تناسب طلا و نقره را ( به ) را به کار برد و چون در یک ۴۱/۸ گرم با وزن ۱۱۲ گرم نقره مطابقت می کرد و این وزن برای گردش در تجارت و کسب سنگین و غیر حمل بود ، از این رو به ده قسمت تقسیم نمود و هر سکه ۲۱/۱۱ گرم وزن داشت . در این صورت سکه نقره ۲۱/۱۱ گرم با یک سکه طلای دریک ۴۱/۸ گرمی مطابقت می نمود . ولی داریوش برای سهولت امور معاملاتی سکه های نقره را به نصف وزن تقلیل داد که همان شکل معروف است که ۶/۵ گرم است ، بنابراین بیست شکل نقره ارزش یک دریک طلا را داشته است .
سکه‌شناسی
ضرب سکه در چین پس از کشورهای دیگر متداول گردید ولی چینیها خودشان مستقلاً مبادرت به این کار کردند و آنرا از ملل دیگر یاد نگرفتند . ژاپنی ها و کره ای ها ضرب سکه را از چین اقتباس نمودند . اصول فنی ضرب سکه در ضرابحانه های قدیم : حسن احتیاج در امر تجارت و داد وستد مردم قدیم را بر انگیخت که از فلزات استفاده کنند و بوسیله ان معاملات خود را انجام دهند . ابتدا فلز را به شکل تبر ، طقه ، دیگ و خنجر به کار می برند و بعد با پیشرفت تمدن مس ، آهن ، برنر ، طلا و نقره را به صورت شمش ، طقه دراورند . برای آنکه قطعات سکه هم وزن ، هم شکل و هم نقش باشد ، اصولی بود که باعث پیدایش ضرابخانه شد . سکه را بوسیله سر سکه ضرب می کردند ، سر سکه که استوانه ای شکل یود ، و از برنز یا آهن ساخته شده و در یک طرف آن نقش مورد نظر حک گردیده بوده ، بر روی سندانی فلزی قرار می دادند ، فلز را که کمی گرم شده بود ، و قابل اثر ، بر روی آن گذاشته ، بعد سر سکه را از طرفی که منقوش بود بر روی آن قرار داده ، بعد از تنظیم آن چکش را با شدت می زندند ، تا اثر نقش بر روی سکه نقر گردد .
با ضرب سکه در ایران مبادلات بازرگانی بین المللی راحت تر ، روانتر و سریعتر شد . و این امر تحولی بزرگ در امر اقتصاد و تجارت بود . سکه قدمتی بیش از این تاریخ داشت و متجاوز از یک قرن قبل از ایجاد حکومت هخامنشی ، برای اولین بار در یونان متداول شد و به دنبال آن لیدیاییها از یونانیها ضرب کردن سکه را فرا گرفتند و آن را در داد و ستد به کار بردند . پس از فتح لیدی به وسیله کوروش ، ضرب سکه به همان ترتیب در ضرابخانه های سارد ادامه یافت . هنگامی که داریوش به پادشاهی رسید و پس از فرونشاندن اغتشاشات اولیه ، به ضرب سکه پرداخت که به دریکا مشهور شدند .سکه‌های عتیقه از جنس طلا و نقره بودند و سکه های طلا مخصوص داریوش بود . از آن پس ، در سراسر امپراطوری سکه فقط به نام داریوش ضرب می شد . لازم به توضیح است که اکثر مورخان لیدیها را اولین قومی می دانند که سکه ضرب کرده اند .
سکه‌شناسی
جنس سر سکه ها :
چون جنس سر سکه از آهن یا برنز بود اغلب پس از استعمال زیاد حالت ساییدگی پیدا می نمود . چنانچه این سائیدگی در بعضی از سکه ها مشاهده می شود . از این رو ضرابخانه ها بایستی سر سکه های متعددی داشته باشند تا بتوانند به موقع از آنها استفاده کنند .
سکه‌شناسی
جنس فلزات :
قسمت مهمی که در سکه قابل ملاحظه می باشد نوع و جنس فلزات است . چون در دوران بسیار قدیم از عهده تصفیه بر نمی آمدند و نمی توانستند آن حد را که لازم بود فلز را خالص کنند و از موادخارجی جدا نمایند . ناچار فلزات را به همان وضعی که استخراج می شده به کار می بردند . برای اولین بار در حدود هزاره چهارم استعمال آن بیشتر گردید ، چنانچه مس را ذوب کرده و با آن اشیایی مانند تبر و خنجر ساختند . در مصر در هزاره پنجم یا ششم قبل از میلاد ، عصر فلز شروع شد . جنس فلز هر محل اغلب معرف وضع اقتصادی و قدرت مالی آن می باشد ، مثلاً سکه های هخامنشی علاوه بر آن که مزد مزدوران خارجی بود ، در سراسر یونان نیز در جریان بود و با کمال میل و رغبت خارجی ها متاع و کالای خود را در مقابل دریافت آن به فروش می رساندند . از آین رو جنس فلز تأثیری فراوان در گردش سکه داشت و اساس مهم اقتصاد در دنیای قدیم تا به امروز بوده است .
سکه‌شناسی
اوضاع اقتصادی و واحد پول در بابل :
تسلط ایرانیان در بابل امور بازرگانی بابلیان را از جریان عادی خارج ننمود ، منافع و نزول پول در حدود ۲۰ درصد بود نقره واحد پول محسوب می شد و گاهی در مقابل طلا نیز معاملات انجام می گرفت اما مسکوک طلا معمول نگشته بود . مس مدتی جای نقره را گرفت ولی بعداً متروک گردید . پول که ساده ترین روش و وسیله مبادله است اولین بار در لیدی بوجود آمد و در آغاز قطعه فلزی بود ، مخلوط از تقره و طلا ( ۳۰ درصد این سکه ها نقره بود ) که هر شهر علامت خود و یا تصاویر دیگری را بر آن نقش می کرد . شهرهای یونانی واسطه انتقال آن به یونان شدند . در نتیجه رواج پول ، رژیم سیاسی و اجتماعی که از قرنها پیش در اژه معمول شده بود . متزلزل شد . و جای خود را به رژیم جدیدی داد . « کروزسی پادشاه لیدی دو نوع سکه طلا و یک نوع سکه نقره رواج داد . نوع اول طلای خالص، استاتر ۱۷/۸ گرم ـ نیم استاتر ۰۸/۴ گرم ـ استاتر ۷۲/۲ گرم ـ استاتر ۳۶/۱ گرم ـ ۶۸/۰ گرم ـ سکه های نقره : استاتر ۸۹/۱۰ گرم ـ نیم استاتر ۴۴/۵ گرم ـ استاتر ( ترتیه ) : ۶۳/۳ گرم ـ استاتر ( هکته ) : ۸۱/۱ گرم ـ استاتر ( همی هکته ) : ۹۰/۰ گرم . بدین ترتیب یک استاتر نقره ده گرم و هشتاد و نه صدم گرم وزن داشت و ده سکه نقره به وزن ۹۰/۱۰۸ گرم با یک استاتر طلا به وزن ۱۷/۸ گرم مبادله می شد . با رعایت نسبت یک به سیزده »
سکه‌شناسی
سکه های هخامنشی :
در میان پادشاهان باستانی کمتر فرمانروایی را می یابیم که مانند داریوش به این خوبی دریافته باشد که کامیابی یک ملت باید بر بنیاد اقتصادی سالم گذاشته شود . داریوش می دانست که ابتدا باید یک دستگاه منظم از وزنها و اندازه ها داشته باشد . یک نمونه رسمی از این اندازه ها ارش شاه است که مانند خط کشی از سنگ آهن سیاه با اندازه ۱۱۸ اینچ است و نام و عنوان داریوش روی آن اصل اعتبار آن را نشان می دهد . بعضی تصور کرده اند که داریوش اولین کسی است که نخستین سکه ها را در ایران رواج داد . داریوش بی آنکه سکه های سابق را از رواج اندازد ، پولی به اسم در یک در ایران رواج داد . این سکه طلا از سکه طلای کرزوس که در لیدی زده می شد سنگین تر بود . مقارن با این سکه طلا پولی از نقره زدند که به شکل یا سیکل معروف است . وزن سکه های نقره ۶/۵ بود ، بنابراین می توان استنباط کرد که نسبت نقره به طلا در آن زمان یک به سیزده و ثلث بوده است . مسکوکات ذکر شده در ایران و ممالک تابعه رواج داشت و مالیات ها و حقوق ساخلوها و غیره با این سکه ها پرداخت می شد . ولی باید در نظر داشت که دریک را کم سکه می زدند و در مجموع پول مسکوک در خزانه های ایران بیشتر از شمش بود . به همین جهت عده دریک هایی که تا زمان ما باقی مانده است کم است .
سکه‌شناسی
ظاهراً ساتراپها مجاز بودند سکه نقره کم ارزش و مس برنند ، این نوع سکه ها غالباً در آسیای صغیر و فینیقیه زده می شد . ولی در سکه های مزبور در خارج از ایالت آنها حکم جنس را داشت . سکه طلا فقط همان دریک بودند که فقط شاه می توانست ضرب کند ، روی سکه های هخامنشی تاریخ نیست اما از صورت شاهان می توان تاریخ آنها را تقریباًمعین کرد . حدس می زنند که اولین سکه داریوش در سال ۵۱۶ ق . م زده شده است . بر یک طرف دریکها صورت تیراندازی از پاریس است که یک زانو را به زمین زده و زه کمان را می کشد . دو دریکی و نیم در یکی خیلی کم به دست آمده است . از نوشته های مورخین یونانی معلوم است که طلا و نقره را در خزانه شاهان غالباً به صورت شمش حفظ می کردند و هر زمان که لازم می شد ، شمش را به صورت مسکوک در می آورند .در دوره هخامنشی پایه پول بر طلا بود ، و خود دریک هم به معنای طلایی ( زریک ) است . از ضرابخانه های ایران اطلاعاتی در دست نیست ولی سکه های کم ارزش نقره در مستعمرات یونانی ، آسیای صغیر و فینیقیه زده می شد .
سکه‌شناسی
داریوش نسبت به سکه ها و بدون غش بودن آنها بسیار حساس بود ، چنانچه هرودت می گوید : یکی از عواملی که آریانه حاکم مصررا اعدام کرد این بود که سکه ای از نقره زد که کامل العیار بود ، اگر چه ولات حق زدن سکه نقره را داشتند ولی کامل العیار بودن سکه ها داریوش را خوش نیامد ، زیرا او می خواست کاری کرده باشد که هیچ یک از سلاطین قبل از او نکرده باشند . داریوش علاقه داشت که عیار پول طلا ( دریک ) و پول نقره شکل همیشه یک اندازه باشد و هیچ نقطه ای از امپراطوری ایران در پول طلا و نقره بیش از میزان مقرر غش نمی زدند . سوپرفلزیاب – به همین جهت پول ایران مرغوب ترین پول دنیای قدیم بود و مورد اعتماد تقریباً تمام کشورهای دنیای قدیم بود . حتی اگر داریوش متوجه می شد که ضرابخانه ها که زیر نظر ساتراپها کار می کردند بیش از اندازه در سکه ها غش زده اند ، به شدت برخورد می کرد ، نمونه آن والی باختر بود که به شدت مورد مجازات قرار گرفت . « داریوش نوع سکه ها را برای جانشینان خود معین کرد . روی سکه شاه لاغر با ریش ، در حالت نیم دوان ، نیم خم شده است . او جامه شاهانه بر سرش که کمی خم شده تاج جنگی است . در دست راستش نیزه ای با ته حکفت که نوک آن پایین است . از روی شانه راستش چسبیده ؛ روی شانه چپش ترکشی است ، و در دست چپش کمان زه داری است . به این سکه ها که اغلب برای رشوه دادن به سیاستمندان یونانی به کار می رفت نام کمانگیر داده بودند .
سکه‌شناسی
بعد ها در نوع دیگری از این سکه ها یک خنجر کوتاه آخته افزوده شد . مانند سکه های کهن تر لیدی ، پشت آنها فقط چهار گوش جای مهر را دارد ؛ سکه های سیمین فقط نشان جای ابزار مهر را دارد . از مقدار هنگفت فلزهای گرانبها که همچو باج دریافت می شد ، فقط مقدار کمی را سکه می زدند ، و مانده آن را به صورت شمش اندوخته می شد . به همین دلیل بهنگامی که اسکندر خزانه های شوش را تصرف می کند با مقدار زیادی شمش روبرو می شود . در بین سکه های هخامنشی ، به سکه هایی بر می خوریم که از لحاظ هنری ممتازند ، دریک روی سکه ها شاه سوار بر اسب و بر روی دیگر نقش کشتی نقر شده است . پس از داریوش کبیر بعضی از ممانک و ساتراپها ، البته به ندرت اجازه یافتند که جداگانه سکه ضرب کنند ، روی سکه به خط و زبان آن منطقه ای بود که سکه را در آنجا ضرب می کردند . اما بیشتر به خط آرامی بود . زیرا خط میخی مخصوص کتیبه ها بود و برروی سکه به کار نمی رفت . در این دوره تهیه و به کار اندازی سکه در معاملات نه تنها در امور بازرگانی داخلی و خارجی تسهیلاتی فراهم کرد . بلکه به توسعه بانکها که به تدریج رونق می گرفتند نیز کمک مؤثری کرد . در اواخر عهد هخامنشی دو دریکی نیز ضرب می شد .
سکه‌شناسی
بر روی سکه های داریوش نقش یک کماندار پارسی که همان پادشاه بود حک می شد . از آن پس یونانیها به دریک نام عمومی کماندار را دادند . چنانچه اژه زیلاس فرمانده اسپارت گفت که مراده هزار کماندار پارسی بیرون می کنند که منظور کمانداران بود که روی سکه های طلا نقش بسته بودند . سکه های نقره داریوش شِکِل بود و یونانیها آن را در خم نا م نهادند . در زمان خشایارشا دو سوم مزد را جنس و یک سوم را با سکه پرداخت می کردند و بدین ترتیب پس از تقریباً نیم قرن از ضرب اولین سکه ، پول توانست جای خود را در معاملات گوناگون باز کند . همواره بر اثر ورود مسکوکات ، تجارت داخلی شاید سریعتر از تجارت خارجی توسعه می یافت . همچنین سکه ، فعالیت بانکها را توسعه داد . شاهنشاهی هخامنشی برای بانکها امکاناتی بوجود آورد که تا آن زمان سابقه نداشت . در زمان هخامنشیان بانکهای خصوصی تأسیس شد . شاهان هخامنشی خراج را به شکل زیر انبار می کردند . آنها طلا یا نقره را ذوب می کردند و درون کوزه ای می ریختند . وقتی که کوزه پر می شد ، آن را انبار می کردند و هنگام نیاز آن قدر که لازم بود از کوزه ها را می شکستند و سکه ضرب می کردند . هنگامی که اسکندر شوش را تصرف کرد ، با مقدار زیادی شمش خام روبرو شد که خام نگهداری می شد .
سکه‌شناسی
درباره خراج در زمان کوروش و کمبوجیه هیچگونه ضرورت وجود پول را ایجاد نمی کرده است چون اقوام خراج خود را به صورت فلزات گرانبها پرداخت می کردند . با وجود این سکه های طلایی لیدی بوسیله هخامنشیان مورد استفاده قرار می گرفتند . البته این امکان هم وجود دارد که کروز ئیدهای نقره منحصراً در زمان تسخیر سارد بوسیله کوروش ضرب و رایج شده و به این ترتیب عملاً نقش پول پادشاهی را بازی کرده باشند .
سکه‌شناسی
سکه های خشایار شا :
نقش مهمولی سکه های شاهنشاهی ، اختلاف تصوییر این شاهنشاه با تصویر داریوش اول به واسطه بزرگی سرو بر جستگی گونه و ریش بلند و نوک تیز واضح است . پشت سکه فرورفتگی نا منظم و مستطیلی شکل می باشد . شِکِل ( نقره ) به وزن ۵۵/۵ و دریک خشایار شا به همین طرح و به وزن ۴۰/۸ گرم است .
سکه‌شناسی
سکه های اردشیر اول :
سکه های اردشیر اول با جزئیات کمی نسبت به سکه های پدرش خشایار شا اختلاف مختصری دارد . روی سکه نقش معمولی سکه‌های عتیقه شاهنشاهی ، تاج کمی بلندتر از تاج خشایار شاو ریش مرتب و مستقیم تا روی سنه آمده است . و موهای سر در پشت گردن برگشته و انبوه می باشد . پشت سکه فرورفتگی نا منظم در وسط دارد ، ( نقره ) به وزن ۵ گرم می باشد .
سکه های داریوش دوم : روی سکه نقش معمولی سکه های شاهنشاهی ، نیم رخ داریوش دوم با ریش مجعد و در همو موهای ترک ، ترک که در پشت گردن به موازات هم ریخته شده است و بر روی سر وی تاج بلند با دندانه نوک تیز قرار دارد و قیافه او شکسته و پیر است . پشت سکه مانند سکه های اردشیر است .
سکه‌شناسی
سکه های اردشیر دوم :
« برای تمیز دادنسکه‌های عتیقه اردشیر دوم و صحت تشخیص آنها بهترین وسیله مقایسه آنهاست با سکه های سلاطین تابع یا ساتراپهای آن دوره است . چنانچه از روی سکه های شاه صیداتیسافرن ساتراپ سارد ( که در یک طرف سکه تصویر این پادشاه منقوش است ) می توان سکه های اردشیر دوم را به خوبی تشخیص داد و تنظیم کرد . روی سکه نقش معمول سکه های شاهنشاهی است ، نیم رخ اردشیر دوم با تاج کوتاه و موهای جمع شده در پشت گردن ، برخلاف معمول سکه ای از اردشیر بدست آمده است که در حال کشیدن کمان است .سوپرفلزیاب – پشت سکه به شکل مربع و دارای کنده کاری نا منظم می باشد . »
سکه های اردشیر سوم : « نقش معمولی سکه های شاهنشاهی ، نیم رخ اردشیر با ریش بلند و نوک تیز با موهای پر پشت که گوشها و پشت گردن را به خوبی پوشانده است و تشخیص سکه های این شاهنشاه با مقایسه سکه های سلاطین ممالک تابع مثل اواگوراس دوم که در یک طرف سکه نقش اردشیر سوم باشد ، بسیار سهول است . پشت سکه فرو رفتگی نا‌منظم دارد . سکه ای از این پادشاه موجود است که به جای آنکه مانند معمول نیزه به دست داشته باشد دستش را بلند کرده است .
سکه‌شناسی
سکه های داریوش سوم :
این شاهنشاه علاوه بر دریک و شِکِل ، دو دریکی و نیم در یکی نیز سکه زده است و نقش روی سکه بیشتر به وضع معمولی می باشد . گاهی کماندار که شخص شاهنشاه است ، به جای نیزه خنجر به دست گرفته است . در پشت سکه برای نخستین بار به جای مربع فرورفته نا منظم دو هلال و برجستگی های موجی شکل یا قسمتی از بدنه کشتی نفر گردیده است . سکه های این شاهنشاه پس از انقراض امپراطوری هختامنشی نیز رایج بوده و مانند مظهر ملیت ایران تا مدتی ضرب آنها ادامه داشته است .
سکه‌شناسی
اسکندر :
در گذشته چنین می پنداشتند که اسکندر در یکسان کردن پولهای سراسر شاهنشاهی خویش با برابر ساختن میزان زر و سیم بر پایه سکه های آتنا کوشش به جای آورده باشد . به جای آورده باشد شاید می خواست ستاتر زر را که برابر با ۲۰ در خم بود به جای دریک تثبیت کند . منتها نسبت سیم به زر را به جای هخامنشی بر پایه ۱ : ۱۰ قرار دهد . این پندار کهن را می توان زد که از آنجا که اسکندر نه می توانست یک چنین یکنواختی در شاهنشاهی خویش پدیدار کند و نه چنین کاری را کرد . کار گاههای درم زنی گذشته همچنان به کار ادامه دادند و خزانه داری کشور همچنان که دوران هخامنشی بود بر جای ماند . پول و سکه های نقره در سراسر دنیای هلنی وضع اقتصادی را دگرگون ساخته بود به طوری که ازدیاد پول باعث تورم شده بود . ارزش طلا و نقره تقلیل پیدا کرد و به طوری که نوشته اند در عصر سلوکوس اول طلاهایی که در اثر فتوحات از ایران خارج شده بود ، بعداً به علت رونق تجارت به ایران بازگشت و مواد اولیه مانند چوب و فلزات که ایران و هند از تهیه کنندگان آن بودند بسیار مورد تقاضا بود و مبادلات بیشتر شامل اشیاء از جمله احجارکریمه و جواهر و ادویه و داروهایی که از هند تا حدود برتانی ( در مغرب فرانسه ) صادر می شد بودند . بازرگانی حیات اقتصادی یونان را تشکیل می داد .سوپرفلزیاب – بازرگانی بود که ثروتهای زیاد در شهرهای بزرگ بوجود آورد و جمعیت روز افزون شهرها را اشتغال به کار می داد . نقل و انتقال پول دیگر ، اکنون کاملاً جای معامله جنس را که چهار صد سال پس از ضرب اولین سکه رواج داشت گرفته بود . بانکدارها به دولت و مردم اعتبار می دادند . در زمان حکمومت سلوکیان سکه های نقره در بابل ضرب می شد و در بازار مبادله می گشت.
سکه‌شناسی
زمانی که سکه های نقره جهت نیازهای نظامی در نبرد علیه سوریه مورد استفاده قرار گرفت و سکه های نقره را از بابل خارج کردند . سکه های مسی رواج یافت . از دوران سلوکوس اول یک سکه نقره ۴ درهمی به دست آمده که بر روی آن فیلی را نشان می دهد که احتمالاً از جمله فیلهایی بوده کهچاندرا گوپا از خاندان مویاها به وی هدیه کرده است . درباره ایجاد پادشاهی باختر در عهد سلوکی اطلاعاتی به کمک سکه ها باقیمانده ، از این دوره به دست آمده است. این سکه ها از چهل فرمانروایی یونانی است که در باختر و یا شمال غربی هند حکموت می کردند . در واقع سکه شناسان تاریخ دودمانهای این سامان را از روی سکه های مذکور باسازی کرده اند . هنگامی که اسکندر ، جانشین پدرش گردید ، خزانه مقدونی عبارت بود از شصت تالان مسکوکات نقره و چند جام طلا و نقره . حال آنکه قرض پادشاه مذکور به پانصد تالان بالغ می گشت . فقر خزانه بدلیل لشکرکشی های فیلیپ بود ، زیرا آنچه را به دست می آورد خرج لشکرکشی می کرد .
خود اسکندر هم بعد از فوت پدر برای حمله به ایران ناچار به قرض شد و هشتصد تالان قرض کرد . البته این فقر مالی دیری نپائید و با تصرف ایران و خزانه های بابل و شوش و تخت جمشید اسکندر ثروت زیادی بدست آورد .فتوحات اسکندر در ایران موجب متوقف شدن کار ضرابخانه ها نگردید ،وآنها همچنان به کار خود ادامه می دادند . « سکه های اسکندر بدین طرح می باشند : استاتر طلا که در یک طرف آن تصویر اسکندر به وضع آتنا با کلاه خود به چشم می خورد و در طرف دیگر الهه فتح با بالهای گشاده ایستاده است . چهار درهمی های معروف که تصویر نیم تنه اسکندر به طرز هراکلس که کلاهی از پوست شیر نمد به سر دارد ، بر روی آنها نقش شده است و در پشت سکه زئوس خدای بزرگ یونان بر روی تخت نشسته و عصای قدرت و سلطنت مطلق را به دست گرفته است و نام اسکندر به خط یونانی در کنار سکه است ».
سکه‌شناسی
سکه های اشکانی :
به طور کلی اسناد و مدارک زمان اشکانی بسیار اندک است . سکه های سلاطین اولیه اشکانی تنها معرف نام و لقب پادشاه است . همین امر تطبیق سکه های دوران اشکانی را دچار اشکال کرده است . از اوایل قرن اول قبل از میلاد نام شخص در روی سکه ها نقش گردید و از سال ۱۳۷ قبل از میلاد سکه ها را با قید تاریخ که مبدأ آن سال ۱۳۱۲ قبل از میلاد یعنی تأسیس سلسله سلوکیها بود ضرب می کردند . از زمان سلطنت بلاش اول (۵۷ ـ ۵۱) م بتدریج برای نوشتن روی سکه ها از الفبای آرامی به جای یونانی استفاده کردند . اساس پول دولت پارت بر نقره بوده است که تقلیدی از پول سلوکیان شمرده می شود ولی از قرن دوم پیش از میلاد ایشان مبنای مستقلی برای پول خود ایجاد کردند ولی از لحاظ تسهیل تجارت و داد و ستد و خویش با روم ، پول خود را از حیث وزن با دینار روحی برابر ساختند . در آن زمان تاریخ سکه های پادشاهان پارت از مبدأ عهد سلوکیان احتساب شده و نوشته های آنها به یونانی بوده است . در قرن اول میلادی نوشته های پارتی (آرامی) بر سکه های پارتی پدید آمد و در عین حال جنس فلز سکه ها به بدی گرائید و از وزن آنها کاسته شد . برخی پادشاهیهای کوچک و تابع نیز به نام خود سکه ضرب می کردند . « در روزهای خیزش پارتیان در سال ۲۳۸ ق . م پولی که در بخش شمالی ایران در گردش بود ، همانند پول بقیه امپراتوری سلوکی بود . اما سکه خانه های باکتریا و هکاتوم پولیس رفته رفته ترجیح می دادند که در ناحیه آنها دراخم رواج یابد ، در صورتی که میان پادشاهیهای انتیوخوس یکم و سوم در اکباتان سکه ای با این جنس و واحد ضرب نمی کردند و در عوض بر زدن سکه های چهار عرضی بیشتر تأکید می رفته است .
وزن استانده ای که برای سکه ها در نظر می گرفتند برگرفته از نظام آتیک بود چنانچه در سده سوم پیش از میلاد وزن دراخمها به حدود ۴ گرم رسید . نقش رسمی روی این سکه های سلوکی تصویر بر پادشاه بود که پشت سکه نیمرخ چپ آپالون را نشان می دهد که بر قبه سپر نشسته و کمانی در دست دارد . بیشترین سکه های پارتی که اکنون موجود است از گنجینه ای در دوره اترک که در باختر بجنورد قرار دارد بدست آمده است . سوپرفلزیاب – فرسوده ترین سکه ها و بنابراین نخستین گروه از سکه های پارتی نیم رخ راست سری بدون ریش را روی سکه نشان می دهد که با شلقی بر آن نهاده است و بر پشت آن طرف چپ تیراندازی در جامعه مهرانشینان نقش گردیده که بر پایه ای نشسته و کمانی بدست گرفته است . طرح و ساختمان این سکه ها (پارتی) از سرمشق هلینستی کان و بیش پیروی می کند » .
سکه‌شناسی
مهرداد اول :
بعد از شکست آنتیوخوس در مغنسیا حدود ۱۹۰ ق . م زنجیرهایی که یونانیان بر دست و پای پارت بسته بودند سست شد و امکان به گردش درآمدن پولی مستقل برای پارت فراهم شد . مهرداد یکم که در حدود سال ۱۷۱ ق . م بر تخت نشست عامل اصلی گسترش سیاسی پارت بود . سکه های این پادشاه در درجه اول تصویر چهره ای بدون ریش که با شلقی بر سر دارد نقش شده که تقلیدی از سکه های سابق است ، اما بعدها نیم تنه ای با آرایش مشابه جانشین آن می شود . و در پشت سکه تیراندازی بر سپرآپولون نشسته نه بر روی چهار پایه. اکباتان در سال ۱۴۸ ق . م بدست اشکانیان افتاد ، اما همینکه سکه خانه با اهمیت این شهر به دست مهرداد افتاد از تسهیلات آن بهره مند گردید . شمار زیادی سکه برنزی ضرب گردید . سرانجام سال ۱۴۰ ق . م نیروهای پارتی بین النهرین را با شهر معروف آن سلوکیه کران دجله به تصرف درآوردند . در اینجا نیز سکه های مهرداد مستقیماً از سکه های پادشاهانی که به تازگی بیرون رانده شده بودند تقلید می کنند .
سکه‌شناسی
فرهاد دوم :
نخستین سکه های فرهاد دوم پسر جوان مهرداد ظاهراً در سکه خانه شوش در الومایی زده شد . چهار دراخمیها بالاخص (با طرح آپولون که بر قبه سبز نشسته بر پشت سکه) دقیقاً از سبک سکه های کمنسکیرس پادشاه محلی پیروی می کنند . بخش عمده سکه های فرهاد ، دراخما ، سکه های سیمین و برنزی هستند که در ایران زده می شدند . تصویر روی سکه تنها ریش کوتاهی دارد و تیرانداز پشت آن دارای نوشته « شاه بزرگ ارشک ، پدر خدا است که لقب اخیر به رساندن مهرداد به مرتبه خدایی اشاره دارد » . یک نوآوری حضور نام سکه خانه ها بر پشت سکه هاست . سکه خانه اصلی اکباتان بی گمان در پیروی از رسم سلوکیان از این نشانه ها چشم پوشیده یک دراخم که شاید در این شهر ضرب گردید . دوست دار پدر را جانشین پدر خدا می کند . مقران ۱۳ ق . م انتیوخوس هفتم به بین النهرین تاخت ، اما سرانجام شکست یافت و در سلوکیه سکه هایی که ویژگی سبک یونانی را داشتند به افتخار پیروزی فرهاد ضرب گردید . فرهاد دوم در جنگ با صحرانشینان کشته شد . هوسپا یوسین پادشاه خاراسن از گرفتاری اشکانیان در مرزهای خاوری استفاده کرد و به بین النهرین تاخت ، اولیایی سکه خانه سلوکیه که سرگردان بودند ، که چه کسی را به رسمیت بشناسد ، سکه هایی با تصویر مهرداد یکم ضرب کردند ، که مدتها پیش در گذشته بود و بدین وسیله وقت کشی می کردند .
سکه‌شناسی
مهرداد دوم :
مهرداد دوم فردی ممتاز و لایق و مدبر بود . او که لقب کبیر دارد ، خود را بر روی سکه هایش به یونانی تئوپاتور (پدرخدا) می نامد ، این پادشاه با وجود برخورد با مشکلات فراوان و وضع آشفته ای که شاهنشاهی پارت داشت . توانست از لحاظ مختلف از حمله سرکوبی قبایل و مغلوب ساختن سکاها و انعقاد معاهده با امپراتور چین و سامان دادن به وضع ارمنستان و به اطاعت واداشتن فرمانروایان یونانی باختر ایران را تبدیل به یک قدرت بزرگ جهانی می کند .
سکه‌شناسی
سکه های مهرداد دوم :
از مهرداد دوم سکه‌های عتیقه متنوعی باقی مانده است که از لحاظ تزئینات و نوع تاج با هم تفاوت دارند . در یکی موهای سر او لوله شده و از روی پیشای شروع و پشت سر ختم گردیده است . و به جای تاج نوار ساده ای به سر بسته که در پشت سرآویزان است . در نوع دوم موها به زیر تاجی گرد که با دو زبانه گوشها را پوشانیده ، قرار گرفته است ، و تاج از سه ردیف مروارید و گلی به طرح ستاره تزئین شده است . بر روی سکه مهرداد القاب مختلفی مانند اپی فانوس (نامی) اورگت (نیکوکار) و دکایو (دادگر) به کار رفته است . همچنین بر روی بعضی از درهم ها به جای کلمه شاه ، شاهنشاه به کار رفته است . بر مسکوکات اشکانی علامت شهری که سکه زده شده ، مشخص است ، از این طریق می توان فهمید چه شهرهایی ضرابخانه داشته اند . بر سکه های پراتی علاوه بر زمان و خط یونانی ، ندرتاً حروف آرامی هم مشاهده می شود . نوشته های یونانی روی سکه ها در اوایل حکومت پارت خوب است ولی از اواسط آن و اواخر این حکومت نوشته ها ضراب می شود . علت آن است که چون ضرابخانه های جدید زده شد که استادان آنها غیریونانی بودند ، چون زبان یونانی را بلد نبودند ، از سکه های یونانی تقلید کردند ، با بهتر است گفته شود نوشته های آنها را تقلید می کردند . محققین این نوع سکه ها را مسکوکات شده اند بربری می گویند . سکه هایی که از مهرداد دوم باقی مانده او را دارای چشمهایی درشت ، بینی بزرگ روحی و کلاه مروارید دوخته با نیم تاجی به صورت اشعه خورشید بر سر دارد . لقب او بر روی سکه هایش « تئوپاتور » یعنی پسر خدا و « نیکاتور » یعنی فاتح آمده است .
سنتروک : سنتروک در سن ۸۰ سالگی به پادشاهی رسید و گمان می رود وی برادر اشک ششم مهرداد اول باشد . بر روی سکه ها تصویر وی با ریش پر و سبیل بلند و قیافه ای نجیب مشاهده می شود . تاج وی کلاهی است مدور که از سه ردیف با مروارید تزئین شده بود . و در وسط آن قطعه جواهر به شکل ستاره نصب است . بر پشت سکه نقره است : شاه بزرگ ، دوستدار پدر .
سکه‌شناسی
فرهاد سوم :
از فرهاد سوم دو نوع سکه موجود است . نوع اول تصویر وی با تاجی ساده که از نواری که دور سر بسته شده و در پشت سر گره خورده است ، تشکیل یافته است . نوع دوم که بسیار مجلل می باشد . تاج مدوری است که زبانه ای روی گوش و زبانه دیگر پشت سر را پوشانده است . دور و لبه تاج از مروارید تزئین گردیده و شعله های آن از قسمت مرور ساطع است و در وسط تاج قطعه ای از گوهر گرانبها به شکل شعله نصب است . تصویر فرهاد و قیافه برازنده او با چشمان درشت و بینی کمی منحرف و سبیل و ریش پر نشان می دهد . بر گردن فرهاد سوم دو ردیف گردن بند قرار دارد و حاشیه قبا از در و گوهر تزئین یافته است .
سکه‌شناسی
مهرداد سوم :
فرهاد سوم با توطئه پیران خود ، مهرداد و اُرُدْ از سلطنت بر کنار و حتی بنا بر عقیده عده ای از مورخین فرزندان ناخلف او را مسموم کردند . در بین دو پدر کش جنگ درگرفت و مهرداد برادر بزرگتر بر تخت نشست . ولی به دلیل تندخویی و سخت گیری ، مورد نفرت قرار گرفت ، و بزرگان ارد را به شاهی برداشتند . از مهرداد سوم سکه هایی به این شرح باقی مانده است . « روی سکه تصویر نیم رخ مهرداد که به جای تاج ، نواری بر روی قسمتی از پیشانی قرار دارد و موی سر بسته و از پشت سر گره خورده و آویزان است . موهای مجعد روی گردن را گرفته و ریش مدور او نسبتاً کوتاه است . پشت سکه : اشک کمان به دست بر تخت نشسته و اطراف او نوشته القاب قرار دارد » .
سکه‌شناسی
اُرُدْ اول :
بعد از مهرداد سوم ، بزرگان اُرُد را به شاهی برداشتند ، دوره پادشاهی ارد یکی از مهمترین قسمتهای تاریخ پارت است . زیرا در این زمان است که جنگ معروف حران به وقوع می پیوندد و شکست سهمگینی به دولت روم وارد می شود. هنگامی که پاکر فرزند ارد در جنگ با رومیها کشته شد ، ارد فرند ارشدش به نام فرهاد را جانشین خود کرد ، و خود از سلطنت استعفا داد ، ولی بدست پسرش فرهاد خفه گردید و به قتل رسید ، همانطور که خود قبلاً پدرش را کشته بود .
سکه های ارد اول : روی سکه : « تصویر نیم رخ و نیم تنه ارد ، با چشمانی درشت و زیبا و بینی بلند ، سبیل و ریش پر و موهای مجعد که گردن وی را پوشانیده است . تاج ارد به صورت نواری زرین و مخصط در پشت سر گره خورده تا پشت شانه آویزان شده است . گاهی در زمینه سکه ، هلال ماه یا ماه ستاره نقر است . پشت سکه : اشک کمان به دست بر تخت نشسته و دور نقش وی ، نوشته القاب ارد در هفت ردیف قرار دارد ».
سکه‌شناسی
خصوصیات سکه‌های عتیقه اشکانی :
با توجه به اینکه پرداختن به تمام جزئیات مسکوکات شاهان اشکانی در این تحقیق نمی گنجد لذا به ذکر خلاصه ما بقی می پردازیم . به طور کلی مسکوکات اشکانی از نقره و مس بود . سکه های نقره بر دو نوع بود .
۱ ـ دراخم که آن اصلاً پول یونانی بود.
۲ ـ چهار دراخمی که حدود ۴ گرم و گاهی کمتر وزن داشته است. این چهار دراخمی ها با دینار رومی برابری می کرد . کلیه سکه های اشکانی در قشنگی پست تر از سکه های ساسانی است . روی سکه ها صورت شاهان اشکانی است که بر تخت نشسته و کمانی به دست گرفته و زن آن را کشیده اند . بعضی از سکه ها صورت ارباب انواع یونانی را داراست . در دوره اشکانی پایه پول ایران بر نقره بوده است . بر سکه های اشکانی شکل زن بندرت پیدا می شود . نمونه آن سکه فرهاد پنجم است که صورت ماد و اورا داراست . معمولاً بر سکه سرشاه نقش شده ، اما سکه ای هم بدست آمده که شاه را سوار بر اسب نشان می دهد . از سکه های پارتی چنین برمی آید که آنها چیزهای زیادی را از یونانی ها و سلوکیان تقلید کرده اند .
سکه‌شناسی
سکه های ساسانی :
دولتهای هخامنشی ، اشکانی و ساسانی که روی هم رفته بیش از هزار سال بر ایران حکومت کردند همگی به ضرب سکه پرداختند . ولی سکه های ساسانی دارای اهمیت بیشتری است . زیرا منابع گرانبهایی از حیات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی آن دوران ارائه می دهد . پیروزیهای مهمی که شاهپور اول در مقابله با رومیها داشت ، در تاریخ آن زمان و اوضاع آن زمان دارای اهمیت فراوان بود . به طوری که شاهپور اول دستور داد نقش آنها را بر روی صخره ها کنده کاری نموده ، ولی این رویدادها بر روی سکه ها نقش بسته نشده علت آن این است که سکه برای ساسانیان عمدتاً یک وسیله اقتصادی بود .
نوع سکه های ساسانی :
ظاهراً مسکوکات عهد ساسانی دو نوع بوده است . یک نوع آنها از طلا ضرب می شد ، و دیگری از نقره . مسکوکات طلا که دینار گفته می شد ، بندرت به دست می افتد . پادشاهان اولیه ساسانی نوعی سکه طلا داشته اند که از حیث وزن ، با سکه امپراتوران روم به نام (اوری) Aurrei مساوی بوده است . علاوه بر اینها سکه هایی طلایی از آن زمان به دست آمده از حیث وزن با هم تفاوت دارند . درهم نقره را تقریباً همیشه به یک وزن ضرب می کرده اند . سنگینی این درهمها بین ۶۵/۳ تا ۹۴/۳ گرم است . سکه های کوچک نقره هم ضرب می کرده اند از اینقدر دیوبول diobole (معادل نیم درهم) و اوبول یا دانگ معادل درهم و همیوبول معادل درهم . سکه های مسی هم در آن زمان ضرب می شده کوچکترین پولی که اسم آن از زمان ساسانیان به ما رسیده است . پیشیز است .
سکه‌شناسی
نوشته های روی سکه ها :
نوشته های روی سکه های ساسانی به خط پهلوی ساسانی (فارسی میانه) است . و در بعضی نوشته های رمزی مورد استفاده قرار گرفته است . بر روی سکه هموراه نام و لقب پادشاه ضرب می گردید . اما بعد از پادشاهی بهرام چهارم نوشته های پشت سکه تغییر کرده و محل ضرب سکه و به دست دادن سال پادشاهی است . البته سکه هایی مع در موارد خاص ضرب می شدند نوشته های ویژه ای داشتند . نوع نوشته ها تا روزگار بهرام گور (پنجم) یکسان است . « مزدا پرست ، خدایگان ، شاهنشاه ایران که از نسل یزدان است » از پادشاهی هرمز یکم تا پادشاهی شاهپور سوم گهگاه عبارت «وانیران» نیز وارد آن عبارات می شود . پشت سکه عموماً شکل آتشدانی است که در وسط دو نفر قرار گرفته است . پشت سکه های شاهان معلی فارسی در زمان سلوکی ها و اوایل پارتها نیز شکل آتشدانی بوده است . در روی سکه های ساسانی ، نام شهرهایی که سکه در آنجا زده شده با علامت اقتصادی مشخص گردیده است . مثلاً « ست » علامت شهر استخر ـ رام : علامت شهر رامهرمز ـ دا : داراب گرد و غیره . سکه های ساسانی در زمان خسرو اول به حد اعلای بزرگی رسیده بود .
سکه‌شناسی
از همان آغاز حکومت ساسانی ، حکومت مرکزی در کار سکه زنی نظارت دقیقی می کرده است . در آنجا حکومت ساسانی سه سکه خانه بیشتر نبوده است . ولی در زمان شاپور دوم و با سفرهای جنگی او سکه خانه های جنگ نیز بوجود آمدند . که یکی از آنها در افغانستان کنونی بود . ساسانیان هنگامی که به قدرت رسیدند همه سکه های نواحی نیمه مستقل را که از دوره اشکانی مانده بود از گردش خارج کردند . اما با فتح موقتی سرزمین کوشان در زمان شاهپور دوم و جانشینان او ناگزیر شدند که با پول بیگانه خود را سازش دهند و آن را بپذیرند .
سکه‌شناسی
سکه های اردشیر اول :
« نوع اول : اردشیر از روبرو تصویر شده ، اطراف کلاه او « مروارید » دوزی است و هلال و ستاره ای بر آن دیده می شود . نوع دوم : نیمرخ راست اردشیر با کلاه معروف اشکانی تصویر شده است . در انتهای کلاه دو ردیف مروارید دوزی دیده می شود . که فاصله میان آن دو ردیف نیز مروارید دوزی است ، موی سر در زیر پوشش کلاه که آن نیز مروارید دوزی است پنهان شده است ؛ از کلاه نواری بنام « نوار اشهره وند » آویخته است ، گرد تصویر چنبری نقطه چین ضرب شده است » .
شاهپور اول : « تصویر نیم رخ شاپور با افسر شهریاری کنگره دار که گوئی بر بالای آن نصب شده است . از گوی و انتهای افسر شهریاری رو به بالا دیده می شود » پشت سکه : « آتشگاه که پایه آن ستونی است بلند ، بر پایه ، آتشدان نهاده شده است . مجموعه آتشگاه از چند قطعه راست گوشه تشکیل شده است در دو سوی آتشگاه دو تصویر با افسر کنگره دارد دیده می شود که از کمرشان شمشیری آویخته است و نیزه ای بدست دارند » .
سکه‌شناسی
خصوصیات کلی سکه های ساسانی :
مسکوکات ساسانیان از طلا ، نقره ، مس و برنج است . سکه های طلای ساسانی در زمان شاپور اول و دوم موافقتی با سکه های طلای رومی داشتند . ولی بعدها وزن سکه های طلا مختلف شد . سکه های نقره ساسانی همان درخم است ، ولی از تحقیقات محققین چنین ب می آید که در آن زمان درخم استعمال نمی شد . سکه نقره را زوز یا زوزون می گفتند یا کرشه هم گفته می شد . سکه نقره نزدیک به یک متقال وزن داشت . به احتمال فراوان پول مسی را معا می گفتند (معا یک لغت سامی است ) . بعضی از سکه های ساسانی دارای خط آرامی است . ولی اکثریت با خط و زبان پهلوی ساسانی نوشته می شدند . لوکونین عقیده دارد که ساسانیان سکه های خود را بر روی سه فلز طلا ، نقره و برنز ضرب می کردند . یکی از ویژگیهای سکه های ساسانی تصویرهای یکسان بر رویه و پشت سکه ها بود که در آنها تصویر نیم تنه شاهنشاه در سمت راست نقش می شد . گاه در سکه های ساسانی نقش شاه و جانشین او یا تصویر سه گانه شاهنشاه بانوی بانوان و جانشین شاه نقش می گیرد .
باید دانست که سکه‌های عتیقه پهلوی ساسانی برای فهم تاریخ ساسانیان دارای اهمیت زیادی است . بزرگترین مجموعه سکه های ساسانی در موزه بریتانیاست . چون تاج هر یک از شاهان ساسانی شکل خاصی است . می توان سکه های آنها را تشخیص داد . مثل : اردشیر که ابتدا مروارید نشان بود ولی شکل آن تغییر کرده و به صورت گویی که شاید علامت کره زمین یا خورشید باشد درآمد . تاج شاهپور اول کنگره دار بود و شباهت به تاجهای سلاطین هخامنشی داشته است ، و نیز بر روی آن گویی نصب شده و مرصح به جواهر بوده است . تاج شاهپور دوم نیز کنگره دار بوده که گویی منسوجی بر فراز آن است ، و از اطراف دارای نوارهای مواج است . شکل این تاج از شاپور اول تقلید شده و تفاوتی که با آن دارد از حیث قوسهای کوچکی است که بر فراز لبه تحتانی تاج دیده می شود . لازم به ذکر است زمانی که ایرانیان در زمان شاهپور دوم و جانشینانش بر سرزمین کوشان غلبه کردند ، لقب « گوشانشاهان » یا « شاه بزرگ » کوشانیان داشتند . این موارد از سکه هایی که در زمان شاهپور دوم بدست آمده است ، مشخص می شود .
سکه‌شناسی
سخن آخر ما در سایت سوپرفلزیاب :
بحث سکه و سکه شناسی بحث بسیار گسترده ای است که بدون شک شناسایی این سکه ها ، با توجه به اینکه از منابع مهم و اصلی به شمار می روند ، می تواند به سیر پیدایش تمدنها و چگونگی سقوط آنها ، نوع آداب و رسوم و بسیاری مسائل دیگر را بر ما روشن سازد . با شناساییسکه‌های عتیقه می توان ، نقاط کور و تاریک بحثهایی تاریخی و جاهایی که اسناد آنها موجود نیست را روشن کرد و به حقایق موردنظر دست رسی پیدا نمود . اگر باستان شناسان و متخصصان کشورمان با حفاری در جاهایی که نیاز به حفاری دارد بتوانند با پیدا کردن سکه هایی که هنوز در زیر خاک قرار دارند همت گمارند ، می توانند کمک فراوانی به تاریخ این کشور و جهان نموده و عظمت ایران را در گذشته بیش از پیش نمایان کنند . جای جای این کشور کهن سال آثار گذشتگان ما وجود دارد . که روزگاری در جهان حرف اول را می زدند و اکنون فقط آثار آن باقی است . ما نیز به داشتن چنین اجدادی افتخار می کنیم و با سعی و تلاش و فرهنگ سازی سعی در حفظ آثار قدیمی این کشور و جلوگیری از به تاراج رفتن این سرمایه ملی خواهیم کرد ، و این مهم جز با همیاری تمامی ایران دوستان میسر نخواهد بود.
سکه‌شناسی
دیدگاه ها غیر فعال است.