بایگانی دسته ی طلای قدیمی

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

گنج های گمشده شوالیه‌های معبد(تمپلارها)

شوالیه‌ها کار خود را با مقاصد بشر‌دوستانه شروع کردند؛ حفاظت از زائرین در مقابل راهزنان در مسیرهای منتهی به اماکن مقدس در خاورمیانه. ولی هر چه این نهاد قرون وسطایی در کار خود بهتر شد، قدرتمندان اروپا بیشتر به سراغ آنها رفتد، امتیازات صادره از سوی پاپ و مصونیت‌های مالیاتی، به طرف آنها سرازیر شد و کمک‌های مالی سربه فلک زد. به دستور پادشاه فرانسه «فیلیپ چهارم»، رهبران کلیدی شوالیه‌های معبد دستگیر شدند و اتهام کفر (انکار مسیح، تف انداختن به صلیب) به آنها وارد شد. یک ماه بعد به دستور «پاستورالیس پراامیناته» تمامی حکام کشورهای اروپایی باید، سران شوالیه‌ها را دستگیر و اموال آنها را مصادره می‌کردند.

ولی دیگر خیلی دیر شده بود. شوالیه‌های سراسر اروپا دست به کار شده و ثروت خود را به نقطه نامعلومی منتقل کرده بودند. ماهیت واقعی این گنجینه ناشناخته است، ولی باور بر این است که ثروت آنها شامل جواهرات، سکه، سند زمین، هنرهای دستی خاورمیانه و امتیازات سلطنتی می‌شده، که همه‌ی اینها نتیجه قدرت بی‌پایان آنها بود. حفاری‌های مختلف و پرهزینه در عمق ۷۲ متری چاهی در جزیره‌ی «اوک» شده، که به غیر از مرگ ۶ نفر چیزی حاصل نشد. به نظر می‌رسد تاریخ شوالیه‌های معبد همواره سرشار از افسانه‌های پول و خون باقی خواهد ماند.

گنج‌های پنهان نازی‌ها

ارزش تمام اموال به سرقت رفته توسط آلمان نازی نامشخص است. یکی از منابع درآمد نازی‌ها، دارایی‌ها و اموال قربانیان اردوگاههای مرگ و کار اجباری بود. مواردی همچون حلقه‌های طلای ازدواج، ساعت‌های جیبی، جعبه سیگار، جواهرات و دندان‌های طلای آنها به توسط نازی‌ها به سرقت می‌رفت. بقیه اموال قربانیان مانند خانه‌های آنها، نقاشی‌ها و آثار هنری، سهام بانکی و دیگر موارد مشابه قبل از رفتن آنها به اردوگاهها ضبط و نگه‌داری می‌شد. طلاهای جمع‌آوری شده به بانک رایش فرستاده می‌شدند تا ذوب شوند و به شمش تبدیل شوند. بیشتر این شمش‌های طلا در معدن‌های متروکه در آلمان نگه داری می‌شدند، مانند معدن مرکرز، که توسط نیروهای آمریکا در سال پایان جنگ جهانی دوم کشف شد. برخی دیگر از این اموال، مانند اموال شخصی قربانیان اردوگاهها پس از آزادسازی آنها در آن مکان‌ها کشف شدند.

یکی از گزارش‌های افشا شده از خزانه آمریکا در سال ۱۹۴۶، نشان داده که واتیکان در جریان جنگ جهانی دوم، ۳۵۰ میلیون فرانک سوییس را به شکل شمش‌های طلا به نازی‌ها مصادره کرده تا از آن محافظت کند و مقداری از آن را در حساب‌های متعدد خود در سوییس قرارداده است. نویسنده این یادداشت «امرسون بیگلو» که کارمند خزانه‌داری بود، ادعایش را از قول یک منبع معتبر در ایتالیا -که احتمالا جاسوس آمریکاست- ذکر کرده وقتی این سند در ۱۹۹۷ فاش شد، واتیکان فورا آن را انکار کرد.

«خواکین ناواروالز» سخنگوی واتیکان گفت: مدرکی برای چنین گزارشی وجود ندارد، و اعتبار این جاسوس آمریکایی را زیر سوال برد. با این حال، در سال ۱۹۹۹ بازماندگان هولوکاست بابت طلاهای غارت شده، شکایتی علیه بانک واتیکان ثبت کرده‌اند؛ این شکایت در دادگاه‌های آمریکا به دلیل مصونیت این نهاد سیاسی و بیرون بودن مساله از حوزه قضایی این کشور، رد شد. بعضی از محققان معتقدند که این گنجینه در زیر دریاچه «تاپلیتز» اتریش پنهان شده است و عده‌ای دیگر می‌گویند که همه پول‌ها به همراه شمش‌های طلا و جواهرات در بانک‌های مختلف جهان سپرده شده‌اند. از آنجا که محل دقیق گنج هیتلر مشخص نیست، این ثروت چهار میلیارد دلاری به صورت یک راز اسرارآمیز باقی‌مانده است.

طومارهای دریای مرده

طومارهای دریای مرده دست‌نوشته‌های کهنی هستند که در کرانه شمال غربی بحر المیت در نزدیکی وادی قمران بین سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۶ میلادی کشف شده‌است. این طومارها بیشتر به زبان عبری نوشته شده‌اند و شامل نسخه‌هایی از عهد عتیق انجیل هستند. یافته‌ها شامل ۱۵۰۰۰ قطعه از ۸۰۰ تا ۹۰۰ نوشتار بوده که در طی سده‌های سوم تا دوم پیش از میلاد به نگارش درآمده‌اند. بیشتر پژوهندگان بر این باورند که این نوشته‌ها که در یازده غار پیدا شده‌اند متعلق به یک گروه فرقه‌ای خاص از یهودیان به نام اسنی‌ها می‌باشد. این گروه از یهودیان معتقد بودند که دنیا به شکل مشخصی میان نیروهای خوب و نیروهای شیطانی تقسیم شده‌است. آنها خود را از بقیه یهودیان جدا کرده بودند و زندگی اجتماعی تشکیل داده بودند که توسط یک رهبر «ماشیح‌گونه» هدایت می‌شد.

نزدیک بودن زمان تالیف این نوشته‌ها به سده یکم میلادی اطلاعاتی درباره پیدایش مسیحیت و برهم‌کنش مسیحیان آغازین و آداب و رسوم مذهبی یهودیان فراهم می‌کند. با بررسی تمام اتفاقاتی که پیرامون انتشار این نسخه‏‌ها افتاد می‌‏توان گفت که پس از گذشت بیش از ۶۰ سال از اکتشاف طومارهای دریای مرده هنوز اطلاعات ما از این طومارها و اسرار آن بسیار مبهم و اندک است.

اتاق کهربا

این اتاق که از آن به عنوان هشتمین شگفتی جهان یاد می‌شود، به طور قطع بی‌نظیرترین گنجینه گمشده تاریخ است. این اتاق ۱۱ فوت مربعی دارای پانل‌های دیواری جواهرنشان تزیین‌شده با چندین تن کهربای درخشان، آینه‌های بزرگ با قاب طلا و ۴ معرق‌کاری بزرگ و فوق‌العاده است. کهربا در قالب ۳ ردیف با جواهرات گران‌بها و چارچوب‌های شیشه‌ای که هنرمندانه روی آن‌ها کنده‌کاری شده، تزیین شده است. این اتاق توسط پادشاه پروس ساخته و به سزار روسیه در سال ۱۷۱۶ هدیه داده شد. این اتاق زیبا و گرانبها در کاخ کاترین در حوالی سن پترزبورگ واقع شده بود.

شاید بتوان گفت این منحصر به‌فردترین گنج گمشده تاریخ باشد؛ اتاقی که تمام دیوارهایش با کهربا و انواع جواهرات قیمتی و آینه‌های طلاکاری‌شده و چهار نوع موزاییک کاری فلورانسی تزئین شده بود. اگر این اتاق امروز وجود داشت، ارزش آن بیش از ۱۴۲ میلیون دلار بود. آوازه دلربایی این اتاق به گوش آدولف هیتلر هم رسیده بود و هنگامی که او با ارتش نازی به روسیه حمله کرد، کوشید این اتاق را همراه خودش به آلمان ببرد. اما با اولین تکان‌ها چندین تن جواهرات و تزئینات اتاق شروع به خرد شدن کردند. هرچند او تلاش کرد با چسباندن کاغذ دیواری مانع از فروریختن آن شود اما این اقدام هم بی فایده بود. سال ۱۹۴۱ نازی‌ها بخش‌های زیادی از شهر را فتح کردند و سال ۱۹۴۵ بار دیگر روسیه آن را پس گرفت. اما آن روز دیگر کسی از این اتاق اطلاعی ندارد.

گنج ریش سیاه

دزد دریایی موفق شد در مدت کوتاهی ثروت زیادی برای خود و گروهش به دست بیاورد که فقط افسانه آن تا به امروز باقی مانده و خبری از خود این گنج‌ها نیست. البته روش این دزد دریایی آن قدر حساب شده بود که اسم او در میان موفق‌ترین دزدان دریایی قرار داد. در آن دوران که ثروت هر کشور با میزان طلاهایی که داشت سنجیده می‌شد، کشور اسپانیا دست به استخراج طلا و نقره از معدن‌های مکزیک و آمریکای جنوبی می‌زد و این طلاها را با کشتی به کشورش منتقل می‌کرد اما کشتی‌های اسپانیایی در راه بازگشت به اسپانیا با مشکل بزرگی به اسم ریش سیاه مواجه می‌شدند.

ریش سیاه و خدمه‌اش با خونسردی کامل خود را در مکان‌های مناسب بر سر راه کشتی های اسپانیایی مخفی می‌کردند و در یک حمله غافلگیرانه طلاهای آنها را می دزدیدند. حرف های زیادی درباره ریش سیاه شنیده می شد مثل اینکه او بسیار خشمگین، بی رحم و فرصت‌طلب است و برای رسیدن به هدفش به هیچ موجود زنده‌ای رحم نمی‌کند. اسم این دزد دریایی در دریای آتلانتیک، سواحل آمریکای جنوبی و شمالی، باهاما و کارولینای شمالی وحشت بر اندام همه می‌انداخت اما سرانجام در نوامبر سال ۱۷۱۸ رابرت ماینرد، کاپیتان یکی از کشتی‌های جنگی بریتانیا توانست او را به دام بیاندازد. رابرت ماینرد بعد از دستگیر کردن ریش سیاه، سر این دزد دریایی را از تنش جدا کرد و برای اعلام پیروزی و همچنین عبرت سایرین، سر او را روی دکل کشتی‌اش آویزان کرد.

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

اما سرنوشت طلاهای بی‌شمار و گنجینه عظیمی که او برای خود در طی سالها دزدی از کشتی‌ها دیگر جمع کرده بود چه شد؟ تا به امروز فقط همین قدر مشخص شده که محل و یا محل‌هایی که ریش سیاه گنج‌های خود را مخفی می‌کرد با مرگش برای همیشه از بین رفته است؛ با این حال جویندگان طلا هیچ وقت از تلاش برای یافتن گنجینه‌های او دست برنداشتند زیرا گنجینه‌های او جزو بزرگترین گنجینه‌های طلا در طول تاریخ به شمار می‌آیند. البته جزایر کارابین و غارهای جزایر سایمون جزو محل‌هایی هستند که خیلی‌ها احتمال می‌دهند گنج افسانه‌ای ریش سیاه در آنها مخفی شده باشد؛ با این حال جست‌و‌جو در این مکان‌ها هم بی‌نتیجه بوده است.

گنج فرعون

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

شگفتی سراسر وجود هوارد کارتر را فرا گرفته بود. کسی که سال ۱۹۲۲ توانست محل دفن فرعون مشهور مصر «توت آنخ آمون» را پیدا کند. راه ورود به مقبره و بعد راه رسیدن به این اتاقها آن قدر پیچده بود که سالها طول کشید تا کارتر توانست نقشه آنها را بکشد. در روایات آمده بود کنار مقبره فرعون، اتاق‌های بزرگ پر از صندوق‌های مخصوص جواهرات و مجسمه‌های قیمتی بود. اما وقتی سراغ جواهرات مقبره رفتند، اثری از آنها نبود! این شاید مرموزترین و عجیب‌ترین سرقت تاریخ باشد؛ چرا که مسیر دستیابی به مقبره فوق‌العاده پیچیده بود و پیدا کردن مسیر از فهم افراد عادی خارج بود. ضمن اینکه انتقال این همه ثروت و عتیقه، بدون اینکه کسی متوجه شود امکان‌پذیر نبود.

برخی تاریخ‌دانان معتقدند که سرقت این جواهرات کار همان معمارانی است که قرنها قبل از میلاد مسیح این مقبره را طراحی کرده و احتمالا همان نزدیکی‌ها بار دیگر آن را مدفون کرده‌اند تا سر فرصت و دور از چشم خاندان سلطنتی مصر، آنها را جابه‌جا کنند. فرضیه دیگری هم وجود دارد که سال‌ها بعد، پادشاهی به نام هریهور جانشین رامسس دهم شد. در آن زمان مصر مانند گذشته شوکت و جلال نداشت برای همین عده‌ای معتقدند که هریهور به فرزندش دستور داد تا از جواهرات قبر فرعون برای قبر آینده او استفاده کنند و جای دفنش را هم به کسی نگویند، اکنون هم قبر هریهور نامعلوم است.

ثروت پرو

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

در سال ۱۸۲۰ میلادی شهر لیما از کشور پرو در معرض یک شورش عظیم و عمومی قرار گرفت به همین منظور حکام پرویی تصمیمی گرفتند که جواهرات موجود در شهر را برای دور ماندن از سرقت به مکزیک منتقل کنند. گنج‌­ها شامل مقادیر زیادی جواهرات به صورت سنگ، شمعدان­های طلا، مجسم حضرت مریم از طلا و ظروف بسیار دیگر بود. این گنج یازده کشتی را به طور کامل پر کرد. ویلیام تامپسون مسئول کشتی در حال حمل این گنج عظیم به مکزیک بود. اما غافل از آنکه در میان همراهان و کارگران کشتی، دزدان دریایی رخنه کرده‌­اند. پس از سرقت، دزدان تصمیم گرفتند که جواهرات را به جزیره کوکاس در اقیانوس هند برده و در آن محل نگه دارند تا آب‌ها از آسیاب بیافتد.

تامپسون فرمانده کشتی هم که دیگر با دزدان همدست شده بود، به اتفاق سارقان به جزیره می‌­رود. اما ارتش مکزیک در تعقیب آنها وارد جزیره شد، به همین جهت دزدان به سوی جنگل­‌های انبوه گریختند. از آن زمان تاکنون دیگر هیچ اطلاعی از این گنج نیست. تاکنون نیز سیصد گروه به جستجوی این گنج رفته‌­اند اما به موفقیتی دست پیدا نکرده‌­اند. به همین جهت برخی مدعی‌اند دزدان دریایی گنج را در جزیره دیگری دفن کرده و سپس به این محل آمده‌­اند.

گنجینه مونتزوما

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

در زمان هجوم اسپانیایی‌ها به امپراتوری آزتک در مکزیک در تاریخ جولای ۱۵۲۰، پادشاه Montezuma به شدت مجروح شد و هرناندو کورتس فرمانده اسپانیایی به همراه افرادش تحت محاصره جنگجویان آزتک در پایتخت قرار گرفت. پس از روزها درگیری خونین، کورتس به افرادش دستور داد گنجینه‌های عظیم Montezuma را بسته‌بندی کردند تا شبانه بگریزند. اما هنوز مسیر زیادی را طی نکرده بودند که تحت محاصره قرار گرفتند. این درگیری و کشتار عظیم دریاچه «تزوکو» را مملو از اجساد اسپانیایی‌ها و گنجینه سرقت شده Montezuma کرد. ارتش وحشت زده اسپانیا در تلاش برای نجات جانشان، از بردن غنایم و گنجینه صرف نظر کردند. این گنجینه حاوی سکه‌های طلا و نقره بی‌شمار و جواهرات باارزش بود.

ساکنان پایتخت با آگاهی از هجوم دوباره اسپانیایی‌ها، بقایای گنجینه‌های شهر را در اطراف و درون دریاچه «تزوکو» دفن کردند. این گنجینه عظیم در زیر انبوه گل و لای به قدمت ۵ قرن در حاشیه مکزیکوسیتی (مظهر مدرن پایتخت آزتک‌ها) مدفون شده است. نسل‌های متعدد جویندگان گنج تلاش‌های ناموفقی برای یافتن این گنجینه عظیم انجام دادند و حتی یکی از روسای جمهور سابق مکزیک دستور داد بستر دریاچه را لایروبی کنند اما هیچ اثری از گنجینه یافت نشد.

مقبره کین شی هوانگ

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

سال ۱۹۷۴ زمانی که تعدادی از کشاورزان استان «شان شی» قصد حفر چاه آبی را داشتند، نمی‌دانستند که با بزرگترین گنجینه این هنر درست در ۵/۱ کیلومتری مقبره چین شی هوان مواجه خواهند شد. گنجینه‌ای که متشکل از تندیس هزاران سرباز، اسب، ارابه و سواره نظام است. در این منطقه پیش از کشف گنجینه عظیم ارتش سفالین همواره آثاری از سفالگری مشاهده شده اما گستردگی و عظمت این کشف در آن زمان با شگفتی فراوانی همراه بود.

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

در این مجموعه عظیم، مجسمه ۸ هزار سرباز، ۱۳۰ ارابه، ۵۲۰ اسب و ۱۵۰ اسب سواره نظام همه در اندازه‌های واقعی وجود دارد. از آنجا که این ارتش در نزدیکی مقبره چین شی هوان واقع شده است تصور می‌شود همه آن ها متعلق به یک مجموعه بوده باشند. دولت چین اجازه بازدید از این منطقه را به کسی نمی‌دهد و فقط چند تن از مقامات خارجی همچون ملکه الیزابت موفق به بازدید از این مجموعه شده‌اند و فقط تعدادی عکس و ویدیو از این مجموعه در اختیار عموم قرار دارد.

کشتی سن‌خوزه

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

کشتی بادبانی سن خوزه (San Jose)، کشتی افسانه‌ای اسپانیایی و مملو از جواهراتی از مستعمرات امریکایی بوده که بیش از ۳۰۰ سال قبل و در جریان جنگ با انگلیسی‌ها غرق شده است. اواخر نوامبر، ارتش کلمبیا، به همراه گروهی علمی متشکل از تاریخ‌شناسان و انسان‌شناسان، موقعیت کشتی را در ۱۶ مایلی کارتاگنا (Cartagena) شهری ساحلی در شمال کلمبیا، شناسایی کردند. گفته می‌شود این کشتی حامل میلیون‌ها سکه‌ی طلا و جواهرات مختلف است که ارزش آنها مجموعا ۱۴ میلیارد دلار برآورد شده است. آسوشیتدپرس اعلام کرد که شاید این بزرگ‌ترین گنجینه‌ی غرق‌شده در دنیا باشد.

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

کشتی سن خوزه در تابستان ۱۷۰۸ غرق شد، که در تقویم اسپانیایی با ۸ ماه ژوئن برابر بود (در آن دوران، انگلیسی‌ها حدود چند دهه عقب‌تر از تقویم میلادی کنونی بودند). این کشتی در تلاش بوده تا از کشتی‌های جنگی انگلیسی پیشی بگیرد، که قصد داشتند سن خوزه را اسیر و یا مسیر آن را مسدود کنند. سن خوزه یک کشتی مهم، با سه عرشه و ۶۰۰ نفر روی آن بوده است. محموله‌ی آن – شامل طلا، نقره، زمرد، مروارید، الماس و یاقوت بنفش – به عنوان سرمایه برای جنگ اسپانیا علیه انگلستان و متفقین در نظر گرفته شده بود که بر سر جانشینی تاج و تخت اسپانیایی جنگیدند.

اکنون که این گنجینه کشف شده است، جنگ تازه‌ای بر سر اینکه چه کسی آن را تصاحب می‌کند، ایجاد شده است. قطعاً کلمبیا خواهان این گنج است. اما شرکت منجی امریکایی که در دهه‌ی ۱۹۸۰ موقعیتی مکانی برای کشتی مشخص کرده بود، مدعی سهم بزرگی از این گنجینه است (این ادعا سال‌ها در دادگاه مورد بحث قرار گرفته است.) اسپانیا نیز در تلاش است تا بخشی از این گنجینه را از آن خود کند. با تمام حرف‌های گفته شده، هنوز برخی از کارشناسان معتقدند که بخش عظیمی از این گنجینه در ته دریا جا خوش کرده و کشف نشده باقی‌مانده است.

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

تاریخچه ی پیدایش طلا:

قدیمی‌ترین معدن طلا (۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) در بین‌النهرین، در خاورمیانه و مربوط به سومریان بوده‌است.طلا از گذشته‌های بسیار دور، به ‌دلیل جلای زیبا، مقاومت بالا در مقابل اکسیداسیون و دیگر عوامل شیمیایی، شکل‌پذیری خوب و کمیابی، در طول تاریخ مورد توجه بشر بوده و دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشد. طلا به عنوان مهمترین استاندارد پولی جهان مطرح بوده و بیشترین مورد مصرف آن در ساخت سکه و شمش طلا به عنوان ذخایر پولی بین‌المللی است.

. این فلز به علت زیبایی و مقاومت، به صورت زیورآلات و کارهای هنری نیز استفاده می‌شود. این فلز همچنین درساخت لوازم الکترونیکی دقیق مورد استفاده است به‌طوریکه در آینده رده اول مصرف طلا را به خود اختصاص خواهد داددر دوره ی هخامنشی تولید طلا در داخل کشور و همچنین واردات طلا به ایران افزایش یافته است و در این دوره سکه ی طلا برای اولین بار در جهان ضرب شد. نام این سکه که در ۵۱۶ قبل از میلاد ضرب گردید، داریک بود. تا آن دوره در دنیای آن روز هنوز سکه های طلا ضرب نشده بود. سکه های رایج از مس، مفرغ و نقره بود و پس از داریوش در کشورهای دیگر هم سکه ی طلا ضرب شده . در رم در سال ۲۲۵ قبل از میلاد.

بزرگترین معدن طلا در جهان

معدن گرسبرگ (Grasberg) در ارتفاع ۴هزار متری کوه‌های پاپوای اندونزی با تولید سالانه بیش از ۶۰۰هزار تن مس، حدود ۶۰تن طلا و ۱۷۵تن نقره، بزرگ‌ترین ذخیره طلای جهان و سومین معدن بزرگ مس در جهان است.

طلا از گذشته‌های بسیار دور، به ‌دلیل جلای زیبا، مقاومت بالا در مقابل اکسیداسیون و دیگر عوامل شیمیایی، شکل‌پذیری خوب و کمیابی، در طول تاریخ مورد توجه بشر بوده و دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشد. طلا به عنوان مهمترین استاندارد پولی جهان مطرح بوده و بیشترین مورد مصرف آن در ساخت سکه و شمش طلا به عنوان ذخایر پولی بین‌المللی است. این فلز به علت زیبایی و مقاومت، به صورت زیورآلات و کارهای هنری نیز استفاده می‌شود. این فلز همچنین درساخت لوازم الکترونیکی دقیق مورد استفاده است به‌طوریکه در آینده رده اول مصرف طلا را به خود اختصاص خواهد داد. فلز طلا به عنوان یک سرمایه ملی و پشتوانه اقتصادی کشور مطرح می‌باشد، بنابراین اطلاع رسانی در مورد آمار قیمت، تولید، ذخیره و …این فلز گران‌بها در ایران در مقایسه با دیگر کشورها برای برنامه‌ریزی بهتر در جهت استخراج و استفاده از آن مفید و حتی ضروری می‌باشد. طلا از اسمگوتیک Gult گرفته‌ شده‌است. این فلز از قدیمی‌ترین فلزات شناخته ‌شده است که مورد استفاده قرارگرفته است، زیرا به سادگی شکل‌پذیر می‌باشد. هندی‌ها اولین بار در کتاب مقدسشان (۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) به طلا اشاره کرده‌اند. قدیمی‌ترین معدن طلا (۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) در بین‌النهرین، در خاورمیانه و مربوط به سومریان بوده‌است. یافته‌ها نشان می‌دهد بین سال‌های ۲۶۵۴ تا ۲۶۸۵ قبل از میلاد در آبیدوس (Abydos) و نگده (Nagada) مصر،زرگری مرسوم بوده‌است. این زمان به پیش از تاریخ استفاده از نقره برمی‌گردد. در این زمان استفاده از طلا در جواهرسازی و تزئینات، بجز برای فرعونیان،خانواده آن‌ها، کاهنین و مقامات بلند پایه ممنوع بود. براساس اطلاعات محلی در مصر، طلا برای اولین بار در نیل آبی و معادن خاص گزارش شده که به سال ۲۲۰۰ قبل از میلاد برمی‌گردد (O.Medenbach,H.Wilk1986). گنجینه‌های فوق‌العاده یافت شده در مقبره فرعون توتانخامون (TutanKhamun) که در سال۱۳۵۰ قبل از میلاد مسیح دفن شده، شاهدی بر استانداردهای بالای زرگری در مصر است. تابوت او شامل ۱۱۰ کیلوگرم طلای ناب است که چهره وی برروی آن با دست کنده‌کاری و تزئین شده است. صدها سال بعد در تمدن اینکاها (Incas)، طلا ارتباط تنگاتنگی با پرستش خدا داشت؛ چنانکه معبدی برای خورشید، بنام کوری‌کانچا (Coricancha) در کوزکو (Cuzco) بنانهاده شد که پایتخت اینکاها در قرن۱۴ شد. سقف کاه‌گلی آن دارای رشته‌هایی از طلا و روی آن سرشار از تزئینات و سریر زرین بود (O.Medenbach,H.Wilk1986). دریونان باستان سکه‌های طلا در سده‌های هفتم و هشتم پیش از میلاد رایج بوده است و در ارمنستان استفاده از سکه‌های طلا در سده اول پیش از میلاد شروع شد.

طلا یک عنصر سیدروفیل با خاصیت ضعیف کالکوفیلی است. فراوانی طلا در پوسته جامد زمین ۷- ۱۰ * ۵/۴ یا ۵/۴ گرم در تن است. که این مقدار تقریبا بیست مرتبه کمتر از مقدار نقره در ترکیب پوسته جامد زمین می باشد. فراوانی طلا درآب دریا و سنگهای مختلف به صورت زیر است: – آب دریا ۴/۰ گرم در تن – سنگهای رسوبی ۱ گرم در تن – سنگهای متامورف ۲/۴-۷/۰ گرم در تن – سنگهای آذرین اسید ۲ گرم در تن – سنگهای آذرین بازیک۱۰-۲ گرم در تن سری بازالتی مانتو (قسمت تحتانی پوسته زمین) در بر دارنده مقدارنسبتا بالایی طلا می باشد. که این خود گواهی است بر نشات گرفتن این سری بازالتی، از طبقه زیرین خارجی ترین قشر زمین. با این وجود در بازالتها و سنگهای گرانیتی، تمرکزهای عمده ای از طلا بوجود نمی آید و این بدان سبب است که طلا در مرحله ماگماتیسم تاخیری مهاجرت کرده و تشکیل کمپلکس های تیو سولفیتو کلرید را می دهد. اجزای این کمپلکس ها بوسیله محلولهای آب دوست حمل شده و ذخایر هیدروترمال متنوعی را تشکیل می دهند. در شرایط برون زا، طلا، از کانیهای درون زای همراهش جدا شده و تمرکز های ثانویه ای را در قسمتهای آلتره و در پلاسرها بوجود می آورد. طلا در درجه اول همراه کانی های نقره یا به طور مستقل در داخل کوارتز، آرسنو پیریت و یا پیریت از منشا گرمابی تشکیل می شود. مقاومت زیاد طلا در برابر عوامل تجزیه (برخلاف نقره) موجب تمرکز این فلز در پلاسر ها می گردد. از این لحاظ محلولهای تجزیه ای فقط به مقدار کم حاوی طلا هستند، به طوری که مقدار آن در تشکیلات رسوبی تجزیه ای به زحمت به حد قابل توجه می رسد. درجه خلوص طلا، یعنی مقدار طلا در ۱۰۰۰ واحد وزنی، از رسوبات با دمای پائین به رسوبات با دمای بالا، از رسوبات کم عمق به رسوبات عمیق و ازسنگهای آلتره شده اولیه به سنگهای مجددا رسوب شده افزایش می یابد. طلا اکثرا به حالت فلزی یافت می شود، با این وجود این فلز به هیچ وجه خالص نیست. بلکه تقریبا همیشه با مقداری نقره (۲ تا ۲۰ %) بلور مختلط تشکیل می دهد. طلای پلاسرها دارای نقره کمتری نسبت به طلای اولیه است؛ زیرا نقره در طی تجزیه کانسنگ از آن جدا می گردد. مس، بیسموت و جیوه نیز ممکن است به مقدار کم در طلا وجود داشته باشد و طلا غالبا با مقدار زیادی پالادیوم و رودیوم همراه است. طلا به همراه مس و نقره به گروه IB جدول تناوبی عناصر تعلق دارد.و عموماً این عناصر با فرآیندهایی چون تفریق ماگمایی مرتبط اند. تجزیه متئوریتها نشان داده که طلا تمایل سیدروفیلی واضح و تمایلکالکوفیلی ثانوی دارد،درحالیکه نقره و مس تمایل کالکوفیلی قوی دارند.طلا در فازفلزی و در غیاب فلز در فاز سولفیدی متمرکز می‌شود. متئوریتهای سیدریتی تا ppm 10 طلا (با میانگین ppm 2/1)دارند. متوسط مقدار طلای کندریتها بسته به نوع آنها بین ppm 17/0 تا ppm 34/0 است. در برخی تحقیقات اولیه ای که روی رفتار طلا در خلال فرآیندهای ماگمایی صورت گرفت،همبستگی مثبتی بین طلا و مس به اثبات رسید. مقدار طلای بین ppb 3 و ppb 7 شاخص مواد مانتوی فوقانی است و تغییرات آن در نتیجه اختلاف درجه ذوب بخشی در خلال تشکیل ماگما است. بخش عمده طلای مانتو فوقانی به صورت بین دانه ای است.این حالت پیدایش طلا ممکن است معرف وجود مذاب سولفیدی غیر قابل امتزاجباشد.مقدار ماگما در خلال تبلور تفریقی ماگما افزایش نشان می دهد و گابروهای درون کمپلکس بیشترین غلظت را که حدود ppb 7/1 است دارا می باشند. این محققین بیان داشتند که اشباع ماگما از سولفور ممکن است در غنی شدگی طلادر محصولات تفریق پسین نقش داشته باشد. وجود طلا در رگه کوارتزی در سنگ های اولترامافیک و مافیک آرکئنبه این واقعیت که طلا در این سنگ ها به طور غیرعادی بالاست ،نسبت داده می شود و این سنگ ها منابع خوبی برای طلا هستند، هر چند اختلاف آشکاری بین سنگ های مینرالیزه و غیر مینرالیزه مشاهده نشده است.

بزرگترین سنگ طلای کشف شده در جهان

بزرگترین سنگ طلای خالص در جهان متعلق به حاکم ثروتمند برونئی میباشد که هم اکنون در معرض دید عموم مردم قرار گرفته است.

به گزارش سرویس بین الملل انتخاب ؛ البته مردم قبل از ورود به محل بازدید، تحت بازرسی دقیق نیروهای امنیتی قرار می گیرند تا از ورود هر گونه وسیله ای بری خراشیدن یا آسیب زدن به این سنگ طلا، جلوگیری شود.

“سلطان حسن بلقیه” پادشاه برونئی با کسب ۹۰ یورو در هر ثانیه، ثروتمندترین حاکم جهان بشمار میرود.

این پادشاه علاقمندی فراوانی  به طلا دارد و از آن در همه چیز از جمله لباس، خودرو و وسایل منزلش استفاده میکند.

لازم بذکر است برونئی کشوری کوچک در نزدیکی مالزی است.

طلا از گذشته‌های بسیار دور، به ‌دلیل جلای زیبا، مقاومت بالا در مقابل اکسیداسیون و دیگر عوامل شیمیایی، شکل‌پذیری خوب و کمیابی، در طول تاریخ مورد توجه بشر بوده و دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشد.

سکه شناسی:

دوستان عزیز در این جا به شناخت عنواع سکه و تاریخچه سکه می پردازیم.
سرزمین ایران یکی از کهن ترین سرزمینهاست . کشور ما دارای گذشته پر افخاری است که آثار آن در طی قرون متمادی با وجود آسیب های زمانه و غارت و آتش سوزی و بوالوسی افراد جاهل هنوز پا بر جا ایستاده و حکایت از عظمت گذشته و تاریخ هنر و تمدن مردمان این سرزمین دارد . در سرزمین ایران در اغلب نقاط ، در زیر تلهای خاک و ویرانه ها ، آثار نفیس و گنجینه های متنوعی نهفته است که روزگاری دست هنرمندان و صنعتگران با نداشتن وسایل و ابزار کافی آن را ساخته و با نقش و نگار ، طرح ، رنگ یا کنده کاری و برجسته کاری ، قدرت دست و روح هنری خود را به ثبوت رسانده و تجسم داده اند .
تحقیق و مطالعه در هر قسمت از آثار کهن مملت ما نه تنها تاریخ گذشته این سرزمین را روشن می سازد ، بلکه به تغییر و تحول تاریخ تمدن دنیای قدیم و ارتباطی که ملل از لحاظ نژادی ، هنری و اقتصادی با یکدیگر داشته اند کمک می کند . مردمان اولیه و بدوی برای زندگی بهتر و رفع حوائج روزانه همیشه در تلاش وضع بهتر بوده اند و همین اصل یعنی عشق به حیات بوده که تاریخ تمدن را بوجود آورده است و ملتها را به طرف روزگار بهتر و اختراعات و اکتشافات وا داشته است . کشف آتش و به کار بردن فلزات هر یک مبدأ مهمی در سیر تکامل بشر بوده است .
از وقتی که زندگی اولیه به شکل اجتماع شروع شد ، انسانها احساس کردند که به کمک یکدیگر نیاز دارند و ناچار هر یک با سعی و عمل خود به رفع حوائج دیگری پرداخت تا توانست از دسترنج دیگری منتفع گردد . این عمل ابتدایی را باید اولین نظام اجتماع و اقتصاد و اصل داد و ستد دانست . با پیشرفت تمدن و تشکیل شهرها و اختراع خط و ایجاد خانه و مسکن ، ارتباط افراد با یکدیگر بیشتر گردید و مبادله و تجارت به صورت وسیعتری در آمد و کم کم داد و ستد و معارضه فردی جای خود را به مبادله و تجارت داد ، به طوری که کوشش در توسعه امور اقتصادی و ارتباطات ، موجد تشکیل دولتها و طرق و سوارح و تأسیسات بحری در مناطق دریایی و سازمانهای مختلف و تنظیم قوانین برای بررسی و انتظام امور گردید ، چنانچه قسمت مهمی از قانون حمورایی مربوط به امور تجارت و کسب و کار است . ( این قانون نامه در خرابه های شوش پیدا شده و در موزه لوور فرانسه نگهداری می شود ) صحنه های نقاشی در عصر قدیم چه آنچه به امور دنیایی و چه آنچه مربوط به دنیای دیگر است . وضع داد و ستد و توزیع را نشان می دهد .
تشکیل دولتها و رفاته اجتماعی و انضباط امور اقتصادی و تولید ثروت موجد اصولی گردید که کم کم به پیدایش سکه منجر شد . مملکت ما ایران نیز در این قسمت ، مانند سایر شعب هنری سهمی دارد که نه تنها از نظر سکه شناسی و تاریخی قابل ملاحظه است ، بلکه از لحاظ هنری نیز بسیار ذی قیمت است . امید است با حفاری های گسترده ای که در حال حاضر در قسمتهای مختلف ایران انجام می شود ، متخصصان کشورمان با روشن کردن ابعاد تاریک کشورمان و کشف اسناد و مدارک جدید مربوط به تاریخ ایران اطلاعات تازه تری از تاریخ سکه نیز بدست آورند .
تاریخچه پول :
میلیونها مردم جهان با تلاش و فعالیت مداوم ، نیرو و عمر خود را صرف می کنند و حاصل این کوششها و زحمات را بصورت پول دریافت می نمایند . بی تردید می توان گفت که امروز اساس گردش چرخهای اجتماع بر پول نهاده شده وسیعترین روابط اجتماعی انسان بکمک پول انجام می گیرد . امروز حتی کودکان هم می دانند پول چیست و چه ارزشی دارد . باید گفت که کمتر کسی پیدا می شود که هر روز با مقداری پول سر و کار نداشته باشد و بهمین نسبت هم کمتر کسی از خود سؤال می کند که پول از کجا پیدا شده و تاریخچه آن چیست و در قدیم چه چیزی به جای پول وجود داشت .
علم سکه شناسی :
سکه شناسی قسمت مهمی از باستان شناسی است که شاهد زنده ای از تمدن دنیای قدیم و ملل مختلف می باشد . علم سکه شناسی توانسته است بزرگترین خدمت را در روشن کردن تاریخ گذشته بنماید و گوشه های تاریک و مبهم را روشن کند . سکه در هر دوره نماینده عادات ، آداب ، خط ، زبان ، هنر ، مذهب ، تمدن ، ثروت ، ورشکستگی و ارتباطات تجاری هر ملت و مملکتی است ، یعنی منبع اطلاعاتی صحیح و دقیق از دنیای قدیم ، یعنی از دورانی که آثار هنری ، ابنیه ، معابر و مقابر ویران قدیم را از روی قرنیه به طور ناقص و گاهی با تصور از آنچه از بنا به جا مانده تعمیر و تا حدی به صورت اصلی درآورند و با حقیقت زمان تطبیق دهند . در این قسمت سکه ، حلال مشکلات شده و کمک شایانی به تاریخ هنر دنیای قدیم نموده است .
روی اغلب سکه های یونان صورت خدایان افسانه ای و بناهای تاریخی مانند : کولیزه (محل نمایش جنگ حیوانات وحشی با انسان) یا اکروپل آتن (خرابه های آتن که در بلندی روی تخته سنگی عظیم قرار گرفته است) و غیره منقوش گردیده است . این نمونه ها دقیق و ظریف برای بناها و نقص و شکستگی مجسمه ها مطابق اصل بزرگترین کمک و راهنما شده اند . قسمت مهمی از آثار هنری ساسانی که فلزکاری و زرگری است و خوشبختانه قطعاتی بسیار جالب از صحنه های شکار ، رزم و بزم از حفاریها بدست آمده است و بواسطه تطبیق با سکه های آن دوره که تصویر کامل هر یک از سلاطین به طور دقیق و ظریف از تزئین سر و سینه ، آرایش مو و تاج است می توان این شاهکارهای هنری را با صداقت شخصی و منتسب به هر یک از شاهان واقعی نمود . (قسمت مهمی از این ظروف نقره و طلا در موزه لنینگراد است) .
قبل از پیدایش سکه :
قبل از اختراع و ایجاد سکه با وزن صحیح و مقدار معین فلز ، ارتباط و داد و ستد مردم از راه مبادله صورت می گرفت . تمدنهای قدیم بدون آشنایی با سکه ، زندگی تجارتی خود را از راه مبادله می گذراندند . در روی نقاشیها و حجاریهای مصر قدیم ، صحنه های معاملات و داد و ستد بوسیله معاوضه صورت گرفته است دیده می شود . در اوستا درباره مزد کارگران یا گرفتن جریمه از چهار پایان ذکر شده است . برای پرداخت دست مزد یک پزشک برای درمان کدخدایان یک گاو و برای شهربانان یک اسب خوب و برای پادشاهان یک گردونه چهار اسبه و برای زنان به ترتیب یک ماده الاغ ، یک ماده گاو و یک ماده شتر مقرر می کرده اند .
اشکال بدوی پول :
استفاده از اشکال اولیه پول در جهان سوم و شمال آمریکا سابقه دارتر است . اسناد و مدارک بیشتری مبنی بر استفاده از پول در این مناطق نسبت به اروپا وجود دارد . در کنار چیزهایی که به عنوان پول مورد استفاده قرار می گرفتند ، استفاده از مهره در شمال آمریکا ، صدفهای کاوری در افریقا و آسیا و دندانهای نهنگ از همه رایج تر بوده است . در جامعه فیجیان هدایای ، دندان نهنگ بخش مهمی از مراسم های خاص بودند . دندانهای نهنگ Tambua ( گرفته شده از کلمه Taboo ) بودند که اهمیت مذهبی داشته و تا اواسط دهه ۱۹۶۰ به عنوان پول مصرف داشته است .
در دوره هومر شاعر معروف یونانی چهار پایان اساس قیمتها بوده اند . دولتها برای جلوگیری از تقلب در عیار سکه ها ، علامت مشخصی را بر روی شمشهایی که وزن معین داشتند ضرب می زدند که در حقیقت این علامت گذاری اولین قدم برای ایجاد سکه می باشد .
معادن مس قبرس یکی از مهمترین عایدی این ناحیه بوده است . و در الواح مصری متعلق به ۱۴۰۰۰ یا ۱۶۰۰ ق . م در دوران سلطنت فرعون مصر آمنوفیس سوم یا آمنوفیس چهارم از واردات مهم مس از قبرس به مصر سخن رفته است . در بعضی از الواح شاه قبرس در قبال معاوضه شمش های مس از فرعون خواسته که نقره برایش بفرستد .
هدف از ایجاد سکه :
نخستین هدف از ایجاد سکه قومیت ، حاکمیت و استقلال و آزادی بوده است . در آن زمان از جمله وسایل آسان کردن مبادلات و تجارت به حساب می آمد و شاید بتوان گفت بعد ها این جنبه بر جنبه های دیگر برتری یافت .
پیدایش سکه :
سکه عبارت است از یک قطعه فلز به وزن معین که روی آن علامت رسمی دولت یا حکومتی که عیار و وزن آن را تعهد می کند ، منقوش شده است . روایات در مورد اولین سکهها متفاوت است و اکثر دانشمندان سکه شناسی نظر هرودت را که مردم را نخستین کسانی می داند که سکه ضرب کرده اند را قبول دارند . نخستین سکه های لیدی مخلوطی از طلا و نقره که به آن الکتروم می گفتند ساخته شده بود که بر روی آن شیارهای موازی و پشت سکه چند فرورفتگی حک شده و گاهی در بعضی از این فرورفتگیها نقش حیوانی که شبیه روباه است دیده می شود . در دوره کرزوس سکه های معروف کرزوئید ایجاد گردید که می توان آن را اولین سکه حقیقی دانست زیرا هم دارای جنبه هنری است و هم تمام شرایط سکه تا به امروز نیز در آن مراعات شده است .
ایرانی ها پس از فتوحات پی در پی در آسای صغیر به وجود سکه و لزوم آن پی بردند ولی پادشاهان هخامنشی چون کمبوجیه و کوروش به ضرب آن اقدام نکردند ، اما به شهرها و ممالکی که تابع ایران شده بودند اجازه دادند که به ضرب سکه محلی خود ادامه دهند . داریوش اول برای اولین بار در ایران یه ضرب سکه های طلا و نقره اقدام نمود و سکه های طلا در یک و از طلای خالص و به وزن ۴۱/۸ گرم و شکل نقه ۶/۵ گرم است . داریوش هم برای ترتیب اوزان تناسب طلا و نقره را ( به ) را به کار برد و چون در یک ۴۱/۸ گرم با وزن ۱۱۲ گرم نقره مطابقت می کرد و این وزن برای گردش در تجارت و کسب سنگین و غیر حمل بود ، از این رو به ده قسمت تقسیم نمود و هر سکه ۲۱/۱۱ گرم وزن داشت . در این صورت سکه نقره ۲۱/۱۱ گرم با یک سکه طلای در یک ۴۱/۸ گرمی مطابقت می نمود . ولی داریوش برای سهولت امور معاملاتی سکه های نقره را به نصف وزن تقلیل داد که همان شکل معروف است که ۶/۵ گرم است ، بنابراین بیست شکل نقره ارزش یک در یک طلا را داشته است .
ضرب سکه در چین پس از کشورهای دیگر متداول گردید ولی چینیها خودشان مستقلاً مبادرت به این کار کردند و آنرا از ملل دیگر یاد نگرفتند . ژاپنیها و کره ایها ضرب سکه را از چین اقتباس نمودند .
اصول فنی ضرب سکه در ضرابحانه های قدیم :
حسن احتیاج در امر تجارت و داد وستد مردم قدیم را بر انگیخت که از فلزات استفاده کنند و بوسیله ان معاملات خود را انجام دهند . ابتدا فلز را به شکل تبر ، طقه ، دیگ و خنجر به کار می برند و بعد با پیشرفت تمدن مس ، آهن ، برنر ، طلا و نقره را به صورت شمش ، طقه دراورند . برای آنکه قطعات سکه هم وزن ، هم شکل و هم نقش باشد ، اصولی بود که باعث پیدایش ضرابخانه شد .
سکه را بوسیله سر سکه ضرب می کردند ، سر سکه که استوانه ای شکل یود ، و از برنز یا آهن ساخته شده و در یک طرف آن نقش مورد نظر حک گردیده بوده ، بر روی سندانی فلزی قرار می دادند ، فلز را که کمی گرم شده بود ، و قابل اثر ، بر روی آن گذاشته ، بعد سر سکه را از طرفی که منقوش بود بر روی آن قرار داده ، بعد از تنظیم آن چکش را با شدت می زندند ، تا اثر نقش بر
روی سکه نقر گردد .
با ضرب سکه در ایران مبادلات بازرگانی بین المللی راحت تر ، روانتر و سریعتر شد . و این امر تحولی بزرگ در امر اقتصاد و تجارت بود . سکه قدمتی بیش از این تاریخ داشت و متجاوز از یک قرن قبل از ایجاد حکومت هخامنشی ، برای اولین بار در یونان متداول شد و به دنبال آن لیدیاییها از یونانیها ضرب کردن سکه را فرا گرفتند و آن را در داد و ستد به کار بردند .
پس از فتح لیدی به وسیله کوروش ، ضرب سکه به همان ترتیب در ضرابخانه های سارد ادامه یافت . هنگامی که داریوش به پادشاهی رسید و پس از فرونشاندن اغتشاشات اولیه ، به ضرب سکه پرداخت که به دریکا مشهور شدند . سکه ها از جنس طلا و نقره بودند و سکه های طلا مخصوص داریوش بود . از آن پس ، در سراسر امپراطوری سکه فقط به نام داریوش ضرب می شد .
لازم به توضیح است که اکثر مورخان لیدیها را اولین قومی می دانند که سکه ضرب کرده اند .
جنس سر سکه ها :
چون جنس سر سکه از آهن یا برنز بود اغلب پس از استعمال زیاد حالت ساییدگی پیدا می نمود . چنانچه این سائیدگی در بعضی از سکه ها مشاهده می شود . از این رو ضرابخانه ها بایستی سر سکه های متعددی داشته باشند تا بتوانند به موقع از آنها استفاده کنند .
جنس فلزات :
قسمت مهمی که در سکه قابل ملاحظه است . نوع و جنس فلزات است . چون در دوران بسیار قدیم از عهده تصفیه بر نمی آمدند و نمی توانستند آن حد را که لازم بود فلز را خالص کنند و از موادخارجی جدا نمایند . ناچار فلزات را به همان وضعی کهاستخراج می شده به کار می بردند . برای اولین بار در حدود هزاره چهارم استعمال آن بیشتر گردید ، چنانچه مس را ذوب کرده و با آن اشیایی مانند تبر و خنجر ساختند . در مصر در هزاره پنجم یا ششم قبل از میلاد ، عصر فلز شروع شد . جنس فلز هر محل اغلب معرف وضع اقتصادی و قدرت مالی آن می باشد ، مثلاً سکه های هخامنشی علاوه بر آن که مزد مزدوران خارجی بود ، در سراسر یونان نیز در جریان بود و با کمال میل و رغبت خارجی ها متاع و کالای خود را در مقابل دریافت آن به فروش می رساندند . از آین رو جنس فلز تأثیری فراوان در گردش سکه داشت و اساس مهم اقتصاد در دنیای قدیم تا به امروز بوده است .
اوضاع اقتصادی و واحد پول در بابل :
تسلط ایرانیان در بابل امور بازرگانی بابلیان را از جریان عادی خارج ننمود ، منافع و نزول پول در حدود ۲۰ درصد بود نقره واحد پول محسوب می شد و گاهی در مقابل طلا نیز معاملات انجام می گرفت اما مسکوک طلا معمول نگشته بود . مس مدتی جای نقره را گرفت ولی بعداً متروک گردید .
پول که ساده ترین روش و وسیله مبادله است اولین بار در لیدی بوجود آمد و در آغاز قطعه فلزی بود ، مخلوط از تقره و طلا ( ۳۰ درصد این سکه ها نقره بود ) که هر شهر علامت خود و یا تصاویر دیگری را بر آن نقش می کرد . شهرهای یونانی واسطه انتقال آن به یونان شدند . در نتیجه رواج پول ، رژیم سیاسی و اجتماعی که از قرنها پیش در اژه معمول شده بود . متزلزل شد . و جای خود را به رژیم جدیدی داد .
« کروزسی پادشاه لیدی دو نوع سکه طلا و یک نوع سکه نقره رواج داد . نوع اول طلای خالص : استاتر ۱۷/۸ گرم ـ نیم استاتر ۰۸/۴ گرم ـ استاتر ۷۲/۲ گرم ـ استاتر ۳۶/۱ گرم ـ ۶۸/۰ گرم ـ سکه های نقره : استاتر ۸۹/۱۰ گرم ـ نیم استاتر : ۴۴/۵ گرم ـ استاتر ( ترتیه ) : ۶۳/۳ گرم ـ استاتر ( هکته ) : ۸۱/۱ گرم ـ استاتر ( همی هکته ) : ۹۰/۰ گرم . بدین ترتیب یک استاتر نقره ده گرم و هشتاد و نه صدم گرم وزن داشت و ده سکه نقره به وزن ۹۰/۱۰۸ گرم با یک استاتر طلا به وزن ۱۷/۸ گرم مبادله می شد . با رعایت نسبت یک به سیزده »
داریوش اول :
در میان پادشاهان باستانی کمتر فرمانروایی را می یابیم که مانند داریوش به این خوبی دریافته باشد که کامیابی یک ملت باید بر بنیاد اقتصادی سالم گذاشته شود . داریوش می دانست که ابتدا باید یک دستگاه منظم از وزنها و اندازه ها داشته باشد . یک نمونه رسمی از این اندازه ها ارش شاه است که مانند خط کشی از سنگ آهن سیاه با اندازه ۱۱۸ اینچ است و نام و عنوان داریوش روی آن اصل اعتبار آن را نشان می دهد .
بعضی تصور کرده اند که داریوش اولین کسی است که نخستین سکه ها را در ایران رواج داد . داریوش بی آنکه سکه های سابق را از رواج اندازد ، پولی به اسم در یک در ایران رواج داد . این سکه طلا از سکه طلای کرزوس که در لیدی زده می شد سنگین تر بود . مقارن با این سکه طلا پولی از نقره زدند که به شکل یا سیکل معروف است . وزن سکه های نقره ۶/۵ بود ، بنابراین می توان استنباط کرد که نسبت نقره به طلا در آن زمان یک به سیزده و ثلث بوده است . مسکوکات ذکر شده در ایران و ممالک تابعه رواج داشت و مالیات ها و حقوق ساخلوها و غیره با این سکه ها پرداخت می شد . ولی باید در نظر داشت که دریک را کم سکه می زدند و در مجموع پول مسکوک در خزانه های ایران بیشتر از شمش بود . به همین جهت عده دریک هایی که تا زمان ما باقی مانده است کم است .
ظاهراً ساتراپها مجاز بودند سکه نقره کم ارزش و مس برنند ، این نوع سکه ها غالباً در آسیای صغیر و فینیقیه زده می شد . ولی در سکه های مزبور در خارج از ایالت آنها حکم جنس را داشت . سکه طلا فقط همان دریک بودند که فقط شاه می توانست ضرب کند ، روی سکه های هخامنشی تاریخ نیست اما از صورت شاهان می توان تاریخ آنها را تقریباًمعین کرد . حدس می زنند که اولین سکه داریوش در سال ۵۱۶ ق . م زده شده است .
بر یک طرف دریکها صورت تیراندازی از پاریس است که یک زانو را به زمین زده و زه کمان را می کشد . دو دریکی و نیم در یکی خیلی کم به دست آمده است . از نوشته های مورخین یونانی معلوم است که طلا و نقره را در خزانه شاهان غالباً به صورت شمش حفظ می کردند و هر زمان که لازم می شد ، شمش را به صورت مسکوک در می آورند .در دوره هخامنشی پایه پول بر طلا بود ، و خود دریک هم به معنای طلایی ( زریک ) است . از ضرابخانه های ایران اطلاعاتی در دست نیست ولی سکه های کم ارزش نقره در مستعمرات یونانی ، آسیای صغیر و فینیقیه زده می شد .
داریوش نسبت به سکه ها و بدون غش بودن آنها بسیار حساس بود ، چنانچه هرودت می گوید : یکی از عواملی که آریانه حاکم مصررا اعدام کرد این بود که سکه ای از نقره زد که کامل العیار بود ، اگر چه ولات حق زدن سکه نقره را داشتند ولی کامل العیار بودن سکه ها داریوش را خوش نیامد ، زیرا او می خواست کاری کرده باشد که هیچ یک از سلاطین قبل از او نکرده باشند .
داریوش علاقه داشت که عیار پول طلا ( دریک ) و پول نقره شکل همیشه یک اندازه باشد و هیچ نقطه ای از امپراطوری ایران در پول طلا و نقره بیش از میزان مقرر غش نمی زدند . . به همین جهت پول ایران مرغوب ترین پول دنیای قدیم بود و مورد اعتماد تقریباً تمام کشورهای دنیای قدیم بود . حتی اگر داریوش متوجه می شد که ضرابخانه ها که زیر نظر ساتراپها کار می کردند بیش از اندازه در سکه ها غش زده اند ، به شدت برخورد می کرد ، نمونه آن والی باختر بود که به شدت مورد مجازات قرار گرفت .
« داریوش نوع سکه ها را برای جانشینان خود معین کرد . روی سکه شاه لاغر با ریش ، در حالت نیم دوان ، نیم خم شده است . او جامه شاهانه بر سرش که کمی خم شده تاج جنگی است . در دست راستش نیزه ای با ته حکفت که نوک آن پایین است . از روی شانه راستش چسبیده ؛ روی شانه چپش ترکشی است ، و در دست چپش کمان زه داری است . به این سکه ها که اغلب برای رشوه دادن به سیاستمندان یونانی به کار می رفت نام کمانگیر داده بودند .
بعد ها در نوع دیگری از این سکه ها یک خنجر کوتاه آخته افزوده شد . مانند سکه های کهن تر لیدی ، پشت آنها فقط چهار گوش جای مهر را دارد ؛ سکه های سیمین فقط نشان جای ابزار مهر را دارد . از مقدار هنگفت فلزهای گرانبها که همچو باج دریافت می شد ، فقط مقدار کمی را سکه می زدند ، و مانده آن را به صورت شمش اندوخته می شد .
به همین دلیل بهنگامی که اسکندر خزانه های شوش را تصرف می کند با مقدار زیادی شمش روبرو می شود . در بین سکه های هخامنشی ، به سکه هایی بر می خوریم که از لحاظ هنری ممتازند ، دریک روی سکه ها شاه سوار بر اسب و بر روی دیگر نقش کشتی نقر شده است . پس از داریوش کبیر بعضی از ممانک و ساتراپها ، البته به ندرت اجازه یافتند که جداگانه سکه ضرب کنند ، روی سکه به خط و زبان آن منطقه ای بود که سکه را در آنجا ضرب می کردند . اما بیشتر به خط آرامی بود . زیرا خط میخی مخصوص کتیبه ها بود و برروی سکه به کار نمی رفت .
در این دوره تهیه و به کار اندازی سکه در معاملات نه تنها در امور بازرگانی داخلی و خارجی تسهیلاتی فراهم کرد . بلکه به توسعه بانکها که به تدریج رونق می گرفتند نیز کمک مؤثری کرد . در اواخر عهد هخامنشی دو دریکی نیز ضرب می شد . بر روی سکه های داریوش نقش یک کماندار پارسی که همان پادشاه بود حک می شد . از آن پس یونانیها به دریک نام عمومی کماندار را دادند . چنانچه اژه زیلاس فرمانده اسپارت گفت که مراده هزار کماندار پارسی بیرون می کنند که منظور کمانداران بود که روی سکه های طلا نقش بسته بودند . سکه های نقره داریوش شِکِل بود و یونانیها آن را در خم نا م نهادند .
در زمان خشایارشا دو سوم مزد را جنس و یک سوم را با سکه پرداخت می کردند و بدین ترتیب پس از تقریباً نیم قرن از ضرب اولین سکه ، پول توانست جای خود را در معاملات گوناگون باز کند .
همواره بر اثر ورود مسکوکات ، تجارت داخلی شاید سریعتر از تجارت خارجی توسعه می یافت . همچنین سکه ، فعالیت بانکها را توسعه داد . شاهنشاهی هخامنشی برای بانکها امکاناتی بوجود آورد که تا آن زمان سابقه نداشت . در زمان هخامنشیان بانکهای خصوصی تأسیس شد .
شاهان هخامنشی خراج را به شکل زیر انبار می کردند . آنها طلا یا نقره را ذوب می کردند و درون کوزه ای می ریختند . وقتی که کوزه پر می شد ، آن را انبار می کردند و هنگام نیاز آن قدر که لازم بود از کوزه ها را می شکستند و سکه ضرب می کردند . هنگامی که اسکندر شوش را تصرف کرد ، با مقدار زیادی شمش خام روبرو شد که خام نگهداری می شد .
درباره خراج در زمان کوروش و کمبوجیه هیچگونه ضرورت وجود پول را ایجاد نمی کرده است چون اقوام خراج خود را به صورت فلزات گرانبها پرداخت می کردند . با وجود این سکه های طلایی لیدی بوسیله هخامنشیان مورد استفاده قرار می گرفتند . البته این امکان هم وجود دارد که کروز ئیدهای نقره منحصراً در زمان تسخیر سارد بوسیله کوروش ضرب و رایج شده و به این ترتیب عملاً نقش پول پادشاهی را بازی کرده باشند .
سکه های خشایار شا :
نقش مهمولی سکه های شاهنشاهی ، اختلاف تصوییر این شاهنشاه با تصویر داریوش اول به واسطه بزرگی سرو بر جستگی گونه و ریش بلند و نوک تیز واضح است . پشت سکه فرورفتگی نا منظم و مستطیلی شکل می باشد . شِکِل ( نقره ) به وزن ۵۵/۵ و دریک خشایار شا به همین طرح و به وزن ۴۰/۸ گرم است .
سکه های اردشیر اول :
سکه های اردشیر اول با جزئیات کمی نسبت به سکه های پدرش خشایار شا اختلاف مختصری دارد . روی سکه نقش معمولی سکه های شاهنشاهی ، تاج کمی بلندتر از تاج خشایار شاو ریش مرتب و مستقیم تا روی سنه آمده است . و موهای سر در پشت گردن برگشته و انبوه می باشد . پشت سکه فرورفتگی نا منظم در وسط دارد ، ( نقره ) به وزن ۵ گرم می باشد .
سکه های داریوش دوم :
روی سکه نقش معمولی سکه های شاهنشاهی ، نیم رخ داریوش دوم با ریش مجعد و در همو موهای ترک ، ترک که در پشت گردن به موازات هم ریخته شده است و بر روی سر وی تاج بلند با دندانه نوک تیز قرار دارد و قیافه او شکسته و پیر است . پشت سکه مانند سکه های اردشیر است .
سکه های اردشیر دوم :
« برای تمیز دادن سکه های اردشیر دوم و صحت تشخیص آنها بهترین وسیله مقایسه آنهاست با سکه های سلاطین تابع یا ساتراپهای آن دوره است . چنانچه از روی سکه های شاه صیداتیسافرن ساتراپ سارد ( که در یک طرف سکه تصویر این پادشاه منقوش است ) می توان سکه های اردشیر دوم را به خوبی تشخیص داد و تنظیم کرد . روی سکه نقش معمول سکه های شاهنشاهی است ، نیم رخ اردشیر دوم با تاج کوتاه و موهای جمع شده در پشت گردن ، برخلاف معمول سکه ای از اردشیر بدست آمده است که در حال کشیدن کمان است . پشت سکه به شکل مربع و دارای کنده کاری نا منظم می باشد . »
سکه های اردشیر سوم :
« نقش معمولی سکه های شاهنشاهی ، نیم رخ اردشیر با ریش بلند و نوک تیز با موهای پر پشت که گوشها و پشت گردن را به خوبی پوشانده است و تشخیص سکه های این شاهنشاه با مقایسه سکه های سلاطین ممالک تابع مثل اواگوراس دوم که در یک طرف سکه نقش اردشیر سوم باشد ، بسیار سهول است . پشت سکه فرورفتگی نا منظم دارد . سکه ای از این پادشاه مکوجود است که به جای آنکه مانند معمول نیزه به دست داشته باشد دستش را بلند کرده است .
سکه های داریوش سوم :
این شاهنشاه علاوه بر دریک و شِکِل ، دو دریکی و نیم در یکی نیز سکه زده است و نقش روی سکه بیشتر به وضع معمولی می باشد . گاهی کماندار که شخص شاهنشاه است ، به جای نیزه خنجر به دست گرفته است . در پشت سکه برای نخستین بار به جای مربع فرورفته نا منظم دو هلال و برجستگی های موجی شکل یا قسمتی از بدنه کشتی نفر گردیده است . سکه های این شاهنشاه پس از انقراض امپراطوری هختامنشی نیز رایج بوده و مانند مظهر ملیت ایران تا مدتی ضرب آنها ادامه داشته است .
اسکندر :
در گذشته چنین می پنداشتند که اسکندر در یکسان کردن پولهای سراسر شاهنشاهی خویش با برابر ساختن میزان زر و سیم بر پایه سکه های آتنا کوشش به جای آورده باشد . به جای آورده باشد شاید می خواست ستاتر زر را که برابر با ۲۰ در خم بود به جای دریک تثبیت کند .
منتها نسبت سیم به زر را به جای هخامنشی بر پایه ۱ : ۱۰ قرار دهد .
این پندار کهن را می توان زد که از آنجا که اسکندر نه می توانست یک چنین یکنواختی در شاهنشاهی خویش پدیدار کند و نه چنین کاری را کرد . کار گاههای درم زنی گذشته همچنان به کار ادامه دادند و خزانه داری کشور همچنان که دوران هخامنشی بود بر جای ماند .
پول و سکه های نقره در سراسر دنیای هلنی وضع اقتصادی را دگرگون ساخته بود به طوری که ازدیاد پول باعث تورم شده بود . ارزش طلا و نقره تقلیل پیدا کرد و به طوری که نوشته اند در عصر سلوکوس اول طلاهایی که
در اثر فتوحات از ایران خارج شده بود ، بعداً به علت رونق تجارت به ایران بازگشت و مواد اولیه مانند چوب و فلزات که ایران و هند از تهیه کنندگان آن بودند بسیار مورد تقاضا بود و مبادلات بیشتر شامل اشیاء از جمله احجارکریمه و جواهر و ادویه و داروهایی که از هند تا حدود برتانی ( در مغرب فرانسه ) صادر می شد بودند .
بازرگانی حیات اقتصادی یونان را تشکیل می داد . بازرگانی بود که ثروتهای زیاد در شهرهای بزرگ بوجود آورد و جمعیت روز افزون شهرها را اشتغال به کار می داد . نقل و انتقال پول دیگر ، اکنون کاملاً جای معامله جنس را که چهار صد سال پس از ضرب اولین سکه رواج داشت گرفته بود . بانکدارها به دولت و مردم اعتبار می دادند .
در زمان حکمومت سلوکیان سکه های نقره در بابل ضرب می شد و در بازار مبادله می گشت. زمانی که سکه های نقره جهت نیازهای نظامی در نبرد علیه سوریه مورد استفاده قرار گرفت و سکه های نقره را از بابل خارج کردند .
سکه های مسی رواج یافت . از دوران سلوکوس اول یک سکه نقره ۴ درهمی به دست آمده که بر روی آن فیلی را نشان می دهد که احتمالاً از جمله فیلهایی بوده کهچاندرا گوپا از خاندان مویاها به وی هدیه کرده است . درباره ایجاد پادشاهی باختر در عهد سلوکی اطلاعاتی به کمک سکه ها باقیمانده ، از این دوره به دست آمده است. این سکه ها از چهل فرمانروایی یونانی است که در باختر و یا شمال غربی هند حکموت می کردند . در واقع سکه شناسان تاریخ دودمانهای این سامان را از روی سکه های مذکور باسازی کرده اند .
هنگامی که اسکندر ، جانشین پدرش گردید ، خزانه مقدونی عبارت بود از شصت تالان مسکوکات نقره و چند جام طلا و نقره . حال آنکه قرض پادشاه مذکور به پانصد تالان بالغ می گشت . فقر خزانه بدلیل لشکرکشی های فیلیپ بود ، زیرا آنچه را به دست می آورد خرج لشکرکشی می کرد . خود اسکندر هم بعد از فوت پدر برای حمله به ایران ناچار به قرض شد و هشتصد تالان قرض کرد .
البته این فقر مالی دیری نپائید و با تصرف ایران و خزانه های بابل و شوش و تخت جمشید اسکندر ثروت زیادی بدست آورد .فتوحات اسکندر در ایران موجب متوقف شدن کار ضرابخانه ها نگردید ،وآنها همچنان به کار خود ادامه می دادند .
« سکه های اسکندر بدین طرح می باشند : استاتر طلا که در یک طرف آن تصویر اسکندر به وضع آتنا با کلاه خود به چشم می خورد و در طرف دیگر الهه فتح با بالهای گشاده ایستاده است . چهار درهمی های معروف که تصویر نیم تنه اسکندر به طرز هراکلس که کلاهی از پوست شیر نمد به سر دارد ، بر روی آنها نقش شده است و در پشت سکه زئوس خدای بزرگ یونان بر روی تخت نشسته و عصای قدرت و سلطنت مطلق را به دست گرفته است و نام اسکندر به خط یونانی در کنار سکه است ».
سکه های اشکانی :
به طور کلی اسناد و مدارک زمان اشکانی بسیار اندک است . سکه های سلاطین اولیه اشکانی تنها معرف نام و لقب پادشاه است . همین امر تطبیق سکه های دوران اشکانی را دچار اشکال کرده است . از اوایل قرن اول قبل از میلاد نام شخص در روی سکه ها نقش گردید و از سال ۱۳۷ قبل از میلاد سکه ها را با قید تاریخ که مبدأ آن سال ۱۳۱۲ قبل از میلاد یعنی تأسیس سلسله سلوکیها بود ضرب می کردند . از زمان سلطنت بلاش اول (۵۷ ـ ۵۱) م بتدریج برای نوشتن روی سکه ها از الفبای آرامی به جای یونانی استفاده کردند .
اساس پول دولت پارت بر نقره بوده است که تقلیدی از پول سلوکیان شمرده می شود ولی از قرن دوم پیش از میلاد ایشان مبنای مستقلی برای پول خود ایجاد کردند ولی از لحاظ تسهیل تجارت و داد و ستد و خویش با روم ، پول خود را از حیث وزن با دینار روحی برابر ساختند . در آن زمان تاریخ سکه های پادشاهان پارت از مبدأ عهد سلوکیان احتساب شده و نوشته های آنها به یونانی بوده است . در قرن اول میلادی نوشته های پارتی (آرامی) بر سکه های پارتی پدید آمد و در عین حال جنس فلز سکه ها به بدی گرائید و از وزن آنها کاسته شد . برخی پادشاهیهای کوچک و تابع نیز به نام خود سکه ضرب می کردند .
« در روزهای خیزش پارتیان در سال ۲۳۸ ق . م پولی که در بخش شمالی ایران در گردش بود ، همانند پول بقیه امپراتوری سلوکی بود . اما سکه خانه های باکتریا و هکاتوم پولیس رفته رفته ترجیح می دادند که در ناحیه آنها دراخم رواج یابد ، در صورتی که میان پادشاهیهای انتیوخوس یکم و سوم در اکباتان سکه ای با این جنس و واحد ضرب نمی کردند و در عوض بر زدن سکه های چهار عرضی بیشتر تأکید می رفته است . وزن استانده ای که برای سکه ها در نظر می گرفتند برگرفته از نظام آتیک بود چنانچه در سده سوم پیش از میلاد وزن دراخمها به حدود ۴ گرم رسید . نقش رسمی روی این سکه های سلوکی تصویر بر پادشاه بود که پشت سکه نیمرخ چپ آپالون را نشان می دهد که بر قبه سپر نشسته و کمانی در دست دارد . بیشترین سکه های پارتی که اکنون موجود است از گنجینه ای در دوره اترک که در باختر بجنورد قرار دارد بدست آمده است . فرسوده ترین سکه ها و بنابراین نخستین گروه از سکه های پارتی نیم رخ راست سری بدون ریش را روی سکه نشان می دهد که با شلقی بر آن نهاده است و بر پشت آن طرف چپ تیراندازی در جامعه مهرانشینان نقش گردیده که بر پایه ای نشسته و کمانی بدست گرفته است . طرح و ساختمان این سکه ها (پارتی) از سرمشق هلینستی کان و بیش پیروی می کند » .
مهرداد اول :
بعد از شکست آنتیوخوس در مغنسیا حدود ۱۹۰ ق . م زنجیرهایی که یونانیان بر دست و پای پارت بسته بودند سست شد و امکان به گردش درآمدن پولی مستقل برای پارت فراهم شد . مهرداد یکم که در حدود سال ۱۷۱ ق . م بر تخت نشست عامل اصلی گسترش سیاسی پارت بود . سکه های این پادشاه در درجه اول تصویر چهره ای بدون ریش که با شلقی بر سر دارد نقش شده که تقلیدی از سکه های سابق است ، اما بعدها نیم تنه ای با آرایش مشابه جانشین آن می شود . و در پشت سکه تیراندازی بر سپرآپولون نشسته نه بر روی چهار پایه.
اکباتان در سال ۱۴۸ ق . م بدست اشکانیان افتاد ، اما همینکه سکه خانه با اهمیت این شهر به دست مهرداد افتاد از تسهیلات آن بهره مند گردید . شمار زیادی سکه برنزی ضرب گردید . سرانجام سال ۱۴۰ ق . م نیروهای پارتی بین النهرین را با شهر معروف آن سلوکیه کران دجله به تصرف درآوردند . در اینجا نیز سکه های مهرداد مستقیماً از سکه های پادشاهانی که به تازگی بیرون رانده شده بودند تقلید می کنند .
فرهاد دوم :
نخستین سکه های فرهاد دوم پسر جوان مهرداد ظاهراً در سکه خانه شوش در الومایی زده شد . چهار دراخمیها بالاخص (با طرح آپولون که بر قبه سبز نشسته بر پشت سکه) دقیقاً از سبک سکه های کمنسکیرس پادشاه محلی پیروی می کنند . بخش عمده سکه های فرهاد ، دراخما ، سکه های سیمین و برنزی هستند که در ایران زده می شدند . تصویر روی سکه تنها ریش کوتاهی دارد و تیرانداز پشت آن دارای نوشته « شاه بزرگ ارشک ، پدر خدا است که لقب اخیر به رساندن مهرداد به مرتبه خدایی اشاره دارد » . یک نوآوری حضور نام سکه خانه ها بر پشت سکه هاست . سکه خانه اصلی اکباتان بی گمان در پیروی از رسم سلوکیان از این نشانه ها چشم پوشیده یک دراخم که شاید در این شهر ضرب گردید . دوست دار پدر را جانشین پدر خدا می کند . مقران ۱۳ ق . م انتیوخوس هفتم به بین النهرین تاخت ، اما سرانجام شکست یافت و در سلوکیه سکه هایی که ویژگی سبک یونانی را داشتند به افتخار پیروزی فرهاد ضرب گردید . فرهاد دوم در جنگ با صحرانشینان کشته شد . هوسپا یوسین پادشاه خاراسن از گرفتاری اشکانیان در مرزهای خاوری استفاده کرد و به بین النهرین تاخت ، اولیایی سکه خانه سلوکیه که سرگردان بودند ، که چه کسی را به رسمیت بشناسد ، سکه هایی با تصویر مهرداد یکم ضرب کردند ، که مدتها پیش در گذشته بود و بدین وسیله وقت کشی می کردند .
مهرداد دوم :
مهرداد دوم فردی ممتاز و لایق و مدبر بود . او که لقب کبیر دارد ، خود را بر روی سکه هایش به یونانی تئوپاتور (پدرخدا) می نامد ، این پادشاه با وجود برخورد با مشکلات فراوان و وضع آشفته ای که شاهنشاهی پارت داشت . توانست از لحاظ مختلف از حمله سرکوبی قبایل و مغلوب ساختن سکاها و انعقاد معاهده با امپراتور چین و سامان دادن به وضع ارمنستان و به اطاعت واداشتن فرمانروایان یونانی باختر ایران را تبدیل به یک قدرت بزرگ جهانی می کند .
سکه های مهرداد دوم :
از مهرداد دوم سکه های متنوعی باقی مانده است که از لحاظ تزئینات و نوع تاج با هم تفاوت دارند . در یکی موهای سر او لوله شده و از روی پیشای شروع و پشت سر ختم گردیده است . و به جای تاج نوار ساده ای به سر بسته که در پشت سرآویزان است . در نوع دوم موها به زیر تاجی گرد که با دو زبانه گوشها را پوشانیده ، قرار گرفته است ، و تاج از سه ردیف مروارید و گلی به طرح ستاره تزئین شده است . بر روی سکه مهرداد القاب مختلفی مانند اپی فانوس (نامی) اورگت (نیکوکار) و دکایو (دادگر) به کار رفته است . همچنین بر روی بعضی از درهم ها به جای کلمه شاه ، شاهنشاه به کار رفته است .
بر مسکوکات اشکانی علامت شهری که سکه زده شده ، مشخص است ، از این طریق می توان فهمید چه شهرهایی ضرابخانه داشته اند . بر سکه های پراتی علاوه بر زمان و خط یونانی ، ندرتاً حروف آرامی هم مشاهده می شود .
نوشته های یونانی روی سکه ها در اوایل حکومت پارت خوب است ولی از اواسط آن و اواخر این حکومت نوشته ها ضراب می شود . علت آن است که چون ضرابخانه های جدید زده شد که استادان آنها غیریونانی بودند ، چون زبان یونانی را بلد نبودند ، از سکه های یونانی تقلید کردند ، با بهتر است گفته شود نوشته های آنها را تقلید می کردند . محققین این نوع سکه ها را مسکوکات شده اند بربری می گویند .
سکه هایی که از مهرداد دوم باقی مانده او را دارای چشمهایی درشت ، بینی بزرگ روحی و کلاه مروارید دوخته با نیم تاجی به صورت اشعه خورشید بر سر دارد . لقب او بر روی سکه هایش « تئوپاتور » یعنی پسر خدا و « نیکاتور » یعنی فاتح آمده است .
سنتروک :
سنتروک در سن ۸۰ سالگی به پادشاهی رسید و گمان می رود وی برادر اشک ششم مهرداد اول باشد . بر روی سکه ها تصویر وی با ریش پر و سبیل بلند و قیافه ای نجیب مشاهده می شود . تاج وی کلاهی است مدور که از سه ردیف با مروارید تزئین شده بود . و در وسط آن قطعه جواهر به شکل ستاره نصب است . بر پشت سکه نقره است : شاه بزرگ ، دوستدار پدر.
فرهاد سوم :
از فرهاد سوم دو نوع سکه موجود است . نوع اول تصویر وی با تاجی ساده که از نواری که دور سر بسته شده و در پشت سر گره خورده است ، تشکیل یافته است . نوع دوم که بسیار مجلل می باشد . تاج مدوری است که زبانه ای روی گوش و زبانه دیگر پشت سر را پوشانده است . دور و لبه تاج از مروارید تزئین گردیده و شعله های آن از قسمت مرور ساطع است و در وسط تاج قطعه ای از گوهر گرانبها به شکل شعله نصب است . تصویر فرهاد و قیافه برازنده او با چشمان درشت و بینی کمی منحرف و سبیل و ریش پر نشان می دهد . بر گردن فرهاد سوم دو ردیف گردن بند قرار دارد و حاشیه قبا از در و گوهر تزئین یافته است .
مهرداد سوم :
فرهاد سوم با توطئه پیران خود ، مهرداد و اُرُدْ از سلطنت بر کنار و حتی بنا بر عقیده عده ای از مورخین فرزندان ناخلف او را مسموم کردند . در بین دو پدر کش جنگ درگرفت و مهرداد برادر بزرگتر بر تخت نشست . ولی به دلیل تندخویی و سخت گیری ، مورد نفرت قرار گرفت ، و بزرگان ارد را به شاهی برداشتند .
از مهرداد سوم سکه هایی به این شرح باقی مانده است . « روی سکه تصویر نیم رخ مهرداد که به جای تاج ، نواری بر روی قسمتی از پیشانی قرار دارد و موی سر بسته و از پشت سر گره خورده و آویزان است . موهای مجعد روی گردن را گرفته و ریش مدور او نسبتاً کوتاه است . پشت سکه : اشک کمان به دست بر تخت نشسته و اطراف او نوشته القاب قرار دارد » .
اُرُدْ اول :
بعد از مهرداد سوم ، بزرگان اُرُد را به شاهی برداشتند ، دوره پادشاهی ارد یکی از مهمترین قسمتهای تاریخ پارت است . زیرا در این زمان است که جنگ معروف حران به وقوع می پیوندد و شکست سهمگینی به دولت روم وارد می شود. هنگامی که پاکر فرزند ارد در جنگ با رومیها کشته شد ، ارد فرند ارشدش به نام فرهاد را جانشین خود کرد ، و خود از سلطنت استعفا داد ، ولی بدست پسرش فرهاد خفه گردید و به قتل رسید ، همانطور که خود قبلاً پدرش را کشته بود .
سکه های ارد اول :
روس سکه : « تصویر نیم رخ و نیم تنه ارد ، با چشمانی درشت و زیبا و بینی بلند ، سبیل و ریش پر و موهای مجعد که گردن وی را پوشانیده است . تاج ارد به صورت نواری زرین و مخصط در پشت سر گره خورده تا پشت شانه آویزان شده است . گاهی در زمینه سکه ، هلال ماه یا ماه ستاره نقر است . پشت سکه : اشک کمان به دست بر تخت نشسته و دور نقش وی ، نوشته القاب ارد در هفت ردیف قرار دارد ».
خصوصیات مسکوکات اشکانی :
با توجه به اینکه پرداختن به تمام جزئیات مسکوکات شاهان اشکانی در این تحقیق نمی گنجد لذا به ذکر خلاصه ما بقی می پردازیم . به طور کلی مسکوکات اشکانی از نقره و مس بود . سکه های نقره بر دو نوع بود . ۱ ـ دراخم که آن اصلاً پول یونانی بود ۲ ـ چهار دراخمی که حدود ۴ گرم و گاهی کمتر وزن داشته است.
این چهار دراخمی ها با دینار رومی برابری می کرد . کلیه سکه های اشکانی در قشنگی پست تر از سکه های ساسانی است . روی سکه ها صورت شاهان اشکانی است که بر تخت نشسته و کمانی به دست گرفته و زن آن را کشیده اند . بعضی از سکه ها صورت ارباب انواع یونانی را داراست . در دوره اشکانی پایه پول ایران بر نقره بوده است .
بر سکه های اشکانی شکل زن بندرت پیدا می شود . نمونه آن سکه فرهاد پنجم است که صورت ماد و اورا داراست . معمولاً بر سکه سرشاه نقش شده ، اما سکه ای هم بدست آمده که شاه را سوار بر اسب نشان می دهد . از سکه های پارتی چنین برمی آید که آنها چیزهای زیادی را از یونانی ها و سلوکیان تقلید کرده اند .
سکه های ساسانی :
دولتهای هخامنشی ، اشکانی و ساسانی که روی هم رفته بیش از هزار سال بر ایران حکومت کردند همگی به ضرب سکه پرداختند . ولی سکه های ساسانی دارای اهمیت بیشتری است . زیرا منابع گرانبهایی از حیات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی آن دوران ارائه می دهد . پیروزیهای مهمی که شاهپور اول در مقابله با رومیها داشت ، در تاریخ آن زمان و اوضاع آن زمان دارای اهمیت فراوان بود . به طوری که شاهپور اول دستور داد نقش آنها را بر روی صخره ها کنده کاری نموده ، ولی این رویدادها بر روی سکه ها نقش بسته نشده علت آن این است که سکه برای ساسانیان عمدتاً یک وسیله اقتصادی بود .
نوع سکه های ساسانی :
ظاهراً مسکوکات عهد ساسانی دو نوع بوده است . یک نوع آنها از طلا ضرب می شد ، و دیگری از نقره . مسکوکات طلا که دینار گفته می شد ، بندرت به دست می افتد . پادشاهان اولیه ساسانی نوعی سکه طلا داشته اند که از حیث وزن ، با سکه امپراتوران روم به نام (اوری) Aurrei مساوی بوده است . علاوه بر اینها سکه هایی طلایی از آن زمان به دست آمده از حیث وزن با هم تفاوت دارند . درهم نقره را تقریباً همیشه به یک وزن ضرب می کرده اند . سنگینی این درهمها بین ۶۵/۳ تا ۹۴/۳ گرم است . سکه های کوچک نقره هم ضرب می کرده اند از اینقدر دیوبول diobole (معادل نیم درهم) و اوبول یا دانگ معادل درهم و همیوبول معادل درهم . سکه های مسی هم در آن زمان ضرب می شده کوچکترین پولی که اسم آن از زمان ساسانیان به ما رسیده است . پیشیز است .
نوشته های روی سکه ها :
نوشته های روی سکه های ساسانی به خط پهلوی ساسانی (فارسی میانه) است . و در بعضی نوشته های رمزی مورد استفاده قرار گرفته است . بر روی سکه هموراه نام و لقب پادشاه ضرب می گردید . اما بعد از پادشاهی بهرام چهارم نوشته های پشت سکه تغییر کرده و محل ضرب سکه و به دست دادن سال پادشاهی است . البته سکه هایی مع در موارد خاص ضرب می شدند نوشته های ویژه ای داشتند . نوع نوشته ها تا روزگار بهرام گور (پنجم) یکسان است .
« مزدا پرست ، خدایگان ، شاهنشاه ایران که از نسل یزدان است » از پادشاهی هرمز یکم تا پادشاهی شاهپور سوم گهگاه عبارت «وانیران» نیز وارد آن عبارات می شود .
پشت سکه عموماً شکل آتشدانی است که در وسط دو نفر قرار گرفته است . پشت سکه های شاهان معلی فارسی در زمان سلوکی ها و اوایل پارتها نیز شکل آتشدانی بوده است .
در روی سکه های ساسانی ، نام شهرهایی که سکه در آنجا زده شده با علامت اقتصادی مشخص گردیده است . مثلاً « ست » علامت شهر استخر ـ رام : علامت شهر رامهرمز ـ دا : داراب گرد و غیره . سکه های ساسانی در زمان خسرو اول به حد اعلای بزرگی رسیده بود .
سکه خانه ها :
از همان آغاز حکومت ساسانی ، حکومت مرکزی در کار سکه زنی نظارت دقیقی می کرده است . در آنجا حکومت ساسانی سه سکه خانه بیشتر نبوده است . ولی در زمان شاپور دوم و با سفرهای جنگی او سکه خانه های جنگ نیز بوجود آمدند . که یکی از آنها در افغانستان کنونی بود . ساسانیان هنگامی که به قدرت رسیدند همه سکه های نواحی نیمه مستقل را که از دوره اشکانی مانده بود از گردش خارج کردند . اما با فتح موقتی سرزمین کوشان در زمان شاهپور دوم و جانشینان او ناگزیر شدند که با پول بیگانه خود را سازش دهند و آن را بپذیرند .
شرح سکه های اردشیر اول :
« نوع اول : اردشیر از روبرو تصویر شده ، اطراف کلاه او « مروارید » دوزی است و هلال و ستاره ای بر آن دیده می شود . نوع دوم : نیمرخ راست اردشیر با کلاه معروف اشکانی تصویر شده است . در انتهای کلاه دو ردیف مروارید دوزی دیده می شود . که فاصله میان آن دو ردیف نیز مروارید دوزی است ، موی سر در زیر پوشش کلاه که آن نیز مروارید دوزی است پنهان شده است ؛ از کلاه نواری بنام « نوار اشهره وند » آویخته است ، گرد تصویر چنبری نقطه چین ضرب شده است » .
شاهپور اول :
« تصویر نیم رخ شاپور با افسر شهریاری کنگره دار که گوئی بر بالای آن نصب شده است . از گوی و انتهای افسر شهریاری رو به بالا دیده می شود » پشت سکه : « آتشگاه که پایه آن ستونی است بلند ، بر پایه ، آتشدان نهاده شده است . مجموعه آتشگاه از چند قطعه راست گوشه تشکیل شده است در دو سوی آتشگاه دو تصویر با افسر کنگره دارد دیده می شود که از کمرشان شمشیری آویخته است و نیزه ای بدست دارند » .
خصوصیات کلی سکه های ساسانی :
مسکوکات ساسانیان از طلا ، نقره ، مس و برنج است . سکه های طلای ساسانی در زمان شاپور اول و دوم موافقتی با سکه های طلای رومی داشتند . ولی بعدها وزن سکه های طلا مختلف شد . سکه های نقره ساسانی همان درخم است ، ولی از تحقیقات محققین چنین ب می آید که در آن زمان درخم استعمال نمی شد . سکه نقره را زوز یا زوزون می گفتند یا کرشه هم گفته می شد . سکه نقره نزدیک به یک متقال وزن داشت . به احتمال فراوان پول مسی را معا می گفتند (معا یک لغت سامی است ) . بعضی از سکه های ساسانی دارای خط آرامی است . ولی اکثریت با خط و زبان پهلوی ساسانی نوشته می شدند .
لوکونین عقیده دارد که ساسانیان سکه های خود را بر روی سه فلز طلا ، نقره و برنز ضرب می کردند . یکی از ویژگیهای سکه های ساسانی تصویرهای یکسان بر رویه و پشت سکه ها بود که در آنها تصویر نیم تنه شاهنشاه در سمت راست نقش می شد . گاه در سکه های ساسانی نقش شاه و جانشین او یا تصویر سه گانه شاهنشاه بانوی بانوان و جانشین شاه نقش می گیرد .
باید دانست که سکه های پهلوی ساسانی برای فهم تاریخ ساسانیان دارای اهمیت زیادی است . بزرگترین مجموعه سکه های ساسانی در موزه بریتانیاست . چون تاج هر یک از شاهان ساسانی شکل خاصی است . می توان سکه های آنها را تشخیص داد . مثل : اردشیر که ابتدا مروارید نشان بود ولی شکل آن تغییر کرده و به صورت گویی که شاید علامت کره زمین یا خورشید باشد درآمد . تاج شاهپور اول کنگره دار بود و شباهت به تاجهای سلاطین هخامنشی داشته است ، و نیز بر روی آن گویی نصب شده و مرصح به جواهر بوده است . تاج شاهپور دوم نیز کنگره دار بوده که گویی منسوجی بر فراز آن است ، و از اطراف دارای نوارهای مواج است . شکل این تاج از شاپور اول تقلید شده و تفاوتی که با آن دارد از حیث قوسهای کوچکی است که بر فراز لبه تحتانی تاج دیده می شود .

لازم به ذکر است زمانی که ایرانیان در زمان شاهپور دوم و جانشینانش بر سرزمین کوشان غلبه کردند ، لقب « گوشانشاهان » یا « شاه بزرگ » کوشانیان داشتند . این موارد از سکه هایی که در زمان شاهپور دوم بدست آمده است ، مشخص می شود .
سخن آخر :
بحث سکه و سکه شناسی بحث بسیار گسترده ای است که بدون شک شناسایی این سکه ها ، با توجه به اینکه از منابع مهم و اصلی به شمار می روند ، می تواند به سیر پیدایش تمدنها و چگونگی سقوط آنها ، نوع آداب و رسوم و بسیاری مسائل دیگر را بر ما روشن سازد . با شناسایی سکه ها می توان ، نقاط کور و تاریک بحثهایی تاریخی و جاهایی که اسناد آنها موجود نیست را روشن کرد و به حقایق موردنظر دست رسی پیدا نمود . اگر باستان شناسان و متخصصان کشورمان با حفاری در جاهایی که نیاز به حفاری دارد بتوانند با پیدا کردن سکه هایی که هنوز در زیر خاک قرار دارند همت گمارند ، می توانند کمک فراوانی به تاریخ این کشور و جهان نموده و عظمت ایران را در گذشته بیش از پیش نمایان کنند . جای جای این کشور کهن سال آثار گذشتگان ما وجود دارد . که روزگاری در جهان حرف اول را می زدند و اکنون فقط آثار آن باقی است . ما نیز به داشتن چنین اجدادی افتخار می کنیم و با سعی و تلاش و فرهنگ سازی سعی در حفظ آثار قدیمی این کشور و جلوگیری از به تاراج رفتن این سرمایه ملی خواهیم کرد ، و این مهم جز با همیاری تمامی ایران دوستان میسر نخواهد بود.

لیدی و جزایر یونانی:
در مورد پیدایش مسکوک و قدیمی‌ترین مملکتی که برای اولین بار بضرب آن اقدام نمود،می توان از جزایر یونانی نشین آسیای صغیر نام برد.جزایری چون اژین، کنید، افز، میله، ساموس، کیوس،‌ ایونی ازنقش مظاهر خدایان یونانی در مسکوکات خود استفاده می کردند مسکوکات لیدی بنام کرزئید منتسب به کرزوس آخرین حاکم آن سرزمین است که دارای نقش تقابل شیر و گاومیش می‌باشد. مسکوکات لیدی اولین سکه استاندارد است که مورد توجه قرار گرفته.

دوران هخامنشی:
در سال ۵۴۶ ق.م کورش کشور لیدی را تسخیر کرد و بسیاری از نواحی یونانی نشین ،آسیای صغیر نیز تحت سلطه وی درآمد و متوجه ضرب سکه گردید ولی بعلت مرگ وی فرصت ضرب سکه بدست نیامد و در زمان داریوش اول(۵۲۲-۴۸۶ق.م) به همراه برقراری نظم در کشور پهناور ایران ضرب مسکوکات آغاز گردید.
مسکوکات هخامنشی به سه نوع متفاوت تقسیم گردیده:
۱-مسکوکات ایران مرکزی:
سیمین به نام سیکل یا شکل و زرین به نام دریک یا زریک که دارای تصویر کماندار پارسی با تیردان و کمان و گاهی اوقات نیزه و یا دشنه بصورت زانو بر زمین زده.

۲-مسکوکات ساتراپها:
مانند داتام (فرمانروای کیلیکیه)- فرناباذ (فرمانروای فریگیه) ابرو کوماس (فرمانروای سینوپ) و… که تصویر فرمانروا بر روی مسکوکات و تصویر خدایان یونانی در پشت مسکوک قرار دارد.

۳-مسکوکات امرای تابع هخامنشی:
مانند فینیقیه و قبرس و کاری و لیسی که جالبترین آنها متعلق به صیدا است که نقش کشتی جنگی در یک طرف و تصویر اردشیر سوم سوار بر گردونه‌یی در طرف دیگر.

 اسکندر و جانشینانش:
این مسکوکات از لحاظ هنری بسیار با ارزش و برخی کاملاً ممتاز می‌باشند و موزه بانک‌سپه دارای ردیف منظمی از بهترین مسکوکات این دوره است که عموماً نقش شاه بر روی آن و نقش خدایان یونانی به همراه نام شاه به خط یونانی در پشت آن قرار دارد از مسکوکات بطالسه- پنت- بی‌تینی و شاهان باختر نیز در این مجموعه دیده می‌شود.

اشکانیان (پارت):
دوره اشکانیان کاملترین مجموعه مسکوکات موجود است که بطور دقیق حکاکی شده‌اند. در این دوره با انواع آرایش مو و لباس و انواع کلاهخود به عنوان تاج مواجه می‌شوید. این بخش از تاریخ به سه دوره یونانی، ایرانی یونانی،‌ ایرانی تقسیم گردیده و به همان سبک و سیاق سکه‌های دوره اسکندر با خط و زبان یونانی است، اما از زمان بلاش اول برای اولین بار نوشته به خط آرامی و زبان پهلوی اشکانی در کنار خط یونانی بر روی سکه دیده می‌شود.

حکام محلی (الیمایی- خرسن-شاهزادگان پارس):
مسکوکات این مجموعه عموماً مس و برنز است که دارای نقوش متنوعی است و به عنوان قدیمی‌ترین و کمیاب‌‌ترین مسکوکات معرفی می‌شوند حکام محلی همزمان با دوره هخامنشی و اسکندر و اشکانیان بطور مستقل حکومت می‌کردند اما از زمان مهرداد دوم اشکانی به حکومتهای نیمه مستقل تبدیل گشته‌اند.

الیمایی:

خرسن:

شاهزادگان پارسی:

ساسانیان:
ضرب مسکوکات ساسانی از سال تاجگذاری اردشیر اول (۲۲۴ میلادی) آغاز گردیده و در سال ۶۵۲ میلادی که دوره سقوط سلسله ساسانی است پایان یافته است. در ضرب مسکوکات ساسانی بخصوص در اوایل آن دوران نسبت به تهیه سر سکه توجه خاصی مبذول گردید.
چنانکه در مجموعه موزه بانک بهترین و عالی‌ترین و نادرترین مسکوکات ساسانی موجود است. در این دوره پادشاهان هر یک دارای چندین نوع مسکوک بودند که گویای مذهب و تشریفات و آداب و سنن دوران بودند.

اسپهبدان طبرستان، حکام عرب طبرستان،‌حکام عرب ساسانی:
پس از سقوط سلسله ساسانی بر اثر هجوم و غلبه تازیان بر ایران و کشته شدن یزدگرد سوم در سال ۶۵۲ میلادی ضرب مسکوکات متوقف نگردید. بدین ترتیب:
۱-مسکوکات اسپهبدان طبرستان با نقش مسکوکات ساسانی در قطعی کوچکتر، مانند دات برزمهر و فرخان و خورشید که نام آنها به خط پهلوی نقش شده است.

۲-مسکوکات حکام عرب طبرستان به سبک و سیاق مسکوکات اسپهبدان، فقط به جای خط پهلوی خط کوفی قرار گرفته.

امویان:
مجموعه موزه بانک‌سپه دارای مسکوکات درهم از این دوره است که در یک طرف جمله شهادتین و در حاشیه محل ضرب و تاریخ است و در طرف دیگر سوره اخلاص و در حاشیه آیه ۳۳ سوره توبه می‌باشد.

عباسیان:
از دوره خلفای عباسی موزه دارای مسکوکات درهم و دینار است که در یک طرف شهادتین و در دو حاشیه تاریخ و محل ضرب و آیه ۳ و ۴ از سوره الروم و در وجه دیگر محمد رسول الله به همراه آیه ۳۳ سوره توبه قرار دارد که شاخصترین آنان متعلق به مسکوکات حضرت رضا علیه‌السلام است.

آل بویه:
مسکوکات این دوره به لحاظ قدرتشان جهت تعویض خلفای عباسی و احترام مذهبی به آنان جزء مجموعه نمونه می‌باشد.

سامانیان:
در سرزمینی از مرزهای هند در سوی خاور تا مرکز فلات باختر حکومت مستقل داشته‌اند و دارای ۴۷ باب ضرابخانه بودند مسکوکات زرین و سیمین آنان همانند مسکوکات عباسی است.

غزنویان:
مسکوکات دوره غزنوی مشخص کننده پشتوانه مالی و گستردگی قلمرو آنان است و هر یک از مسکوکات دارای ویژگیهای خاص منطقه‌ای است و عناوینی چون یمین‌الدوله، امین‌المله، ولی‌امیرالمومنین و… برای محمود بکار برده می‌شود.

سلجوقیان:
سلجوقیان به چندین شاخه کرمان-عراق و کردستان-روم و جانشینانشان به عنوان اتابکان موصل و شام و سنجار و ارتقیه دیاربکر و آذربایجان و فارس می‌باشند و مسکوکات این دوره ویژگی خاصی ندارند بجز کاربرد نام پادشاه و تاریخ و محل ضرب و نقش نمادین ماههای سال.

خوارزمشاهیان و ایلخانان:
شاخص‌ترین مسکوک دوره خوارزمشاهی متعلق به آخرین سلطان یعنی جلال‌الدین منکبرتی است.
مسکوکات ایلخانان دارای نوشته‌هایی بخط ایغوری و نسخ و کوفی هستند و از نظر زیبایی و همگونی و استاندارد وزن و عیار از بهترین مسکوکات ایرانی محسوب می‌شوند.

تیموریان (آق قویونلو- قراقویونلو):
تیموریان از نوادگان چنگیزند که بسیار وحشی‌تر از سایر مغولانی که در ایران به نام ایلخانان حکومت می‌کردند بودند. اولین مسکوکات این دوره متعلق به تیمور کورکانی و آخرین آن مربوط به حسین بایقرا است و از جانشینان این دوره امرای قراقویونلو و آق قریونلو به عنوان طوایف ترکمن در آذربایجان هستند که نمونه‌های جالبی در مجموعه موزه می‌باشد.

صفویه:
با استقرار صفویان،‌ سیستم ملوک الطوایفی برانداخته شد و دستگاه دولتی نه تنها متمرکز گردید بلکه در زمینه‌های اقتصادی و تجاری،‌ فرهنگی و سیاسی ایران به ثبات و پیشرفت رسید.
در مجموعه موزه بانک‌سپه ردیف کامل و جامعی از انواع مسکوکات این دوره موجود می‌باشد که ضرب شهرهای مختلف است.
افشاریه – زندیه:
اولین مسکوکات نادرشاه افشار به عنوان ماده تاریخی جلوس سلطنت وی با نوشته (الخیر فی ما وقع) به خط طغری است.
مسکوکات دوره زندیه نوعی خاص است که معمولاً نوشته (شد آفتاب و ماه زر و سیم در جهان/ از سکه امام به حق صاحب‌الزمان) به همراه کلمه یاکریم- یاعلی- یاالله با محل ضرابخانه و تاریخ بر پشت و روی آنها دیده می‌شود.

قاجاریه:
در این دوره مسکوکات متعددی وجود دارد و به دو بخش عمده مسکوکات چکشی و ماشینی تقسیم گردیده است که در اواسط دوران سلطنت ناصرالدین شاه مسکوکات فقط ماشینی می‌شوند و ضرابخانه‌های شهرهای مختلف از بین می‌روند و ضرابخانه تهران به حیات خود ادامه می‌دهد.

پهلوی:
در دوران پهلوی به تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ خورشیدی ریال به جای قران رسماً واحد پول تعیین می‌گردد. موزه سکه بانک‌سپه از دوران رضاخان و محمدرضا مسکوکات و مدالهای متنوعی را دارا می‌باشد.