برج هشتل خواهران بازمانده از طبرستان کهن
برج هشتل خواهران بازمانده از طبرستان کهن
پنج برج آرامگاه با گنبدهای مخروطی به مانند پنج خواهر کوچک و بزرگ در سایه سار افراهای تنومند در گورستانی در روستای هشتل آمل، آرام گرفته و راوی هنر معماری طبرستان کهن اند.
باد می وزد و بوی شالیزارهای برنج را که گرداگرد این گورستان را فراگرفته اند به مشام می رساند.
برج هشتل خواهران بازمانده از طبرستان کهن
موقعیت جغرافیایی هشتل
روستای هشتل در دهستان دابوی شهرستان آمل قرار گرفته است. فاصله این روستا تا شهر آمل حدود ۱۰ کیلومتر است. مسیر دسترسی به روستا از آمل از طریق جادۀ آمل-بابل است.
دهستان دابو از کهن ترین قریه ها و آبادی های آمل به شمار می رود و زادگاه میرقوام الدین مرعشی، سرسلسۀ دودمان مرعشی طبرستان است.
برج های پنجگانۀ هشتل
برج های پنجگانۀ هشتل از بهترین نمونه های آرامگاه سازی قرن نهم در کرانۀ سبز خزر است که هنوز تعدادی قابل توجه از آن ها را می توان در استان مازندران بازیافت.
بزرگترین برج آرامگاه هشتل ، مرقدی است منسوب به امامزاده هاشم (ع) که زیارتگاه مردم منطقه است.
دیگر برج-آرامگاه ها احتمالا باید مدفن افرادی سرشناس و محترم باشند. بسیاری این احتمال را داده اند که این برج آرامگاه ها به سادات جلیل القدر مرعشی تعلق دارند.
برج هشتل خواهران بازمانده از طبرستان کهن
معماری برج-آرامگاه های هشتل
تهرنگ (پلان) همۀ برح-آرامگاه ها چهار ضلعی است و گنبدهای آن ها زاویه دار مخطروطی اند. گنبد ها با ساقه ای چند ضعلی به بدنۀ بنا وصل شده اند. نمای بیروی این برج-آرامگاه های چهار ضلعی است و در هریک از ضلع ها طاق نمایی دیده می شود. بالای هریک از این طاق نماها با قرنیس های سینه کفتری تزئین شده اند.
بزرگترین برج-آرامگاه که منسوب به مرقد امامزاده هاشم (ع) است از دو بخش اصلی تشکیل شده: بخش اول، بنای اصلی برج که متعلق به قرن نهم است و بخش دیگر فضای نمازخانۀ مستطیلی شکل که احتمالاً در دورۀ قاجار به جلوخان برج افزوده شده است.
درون زیارت خان این برج، صندوقی چوپی قرار دارد که مضجع امامزاده در آن قرار گرفته است. روی این صندوق را با پوششی سبز پوشانده اند.
آرامگاه های بازمانده از قرن نهم
آرامگاه های بازمانده از قرن نهم، یعنی حد فاصل میان اواخر دورۀ ایلخانی تا دورۀ تیموری، به سه دسته از شخصیت های فرهنگی، تاریخی و مذهبی تعلق دارند.
دستۀ اول بقاع متبرکۀ نوادگان پیامبر گرامی اسلام (ص)، امامزادگان اند. دستۀ دوم قبور سادات و دستۀ سوم آرامگاه های علما و دانشمندان، شاعران و نویسندگان و فلاسفه و شیوخ متصوفه اند.
برج هشتل خواهران بازمانده از طبرستان کهن
شیوۀ برج- آرامگاه سازی قرن نهم در مازندران
بسیاری از این آرامگاه ها در میان گورستان ها یا در نزدیکی آن ها ساخته شده اند.
تهرنگ (پلن) این آرامگاه ها چهارضلعی و چند ضلعی است. گنبد این آرامگاه ها هرمی و مخروطی است. احتمالا یکی از دلایل رایج شدن گنبدهای مخرطی در این آرامگاه ها، شرایط اقلیمی کرانۀ سبز خزر باشد.
گنبد ها عمدتا با یک ساقۀ چند ضلعی کوتاه به بندۀ بنا وصل می شوند. برخی از این گنبد ها دو پوسته اند. گنبد درونی این بناها عمدتاً به شکل عرق چین، مربعی و چند ضلعی ساخته شده اند.
این برج-آرامگاه ها به دو بخش اصلی جلو خان و زیارت خان تقسیم می شوند. زیارتخان فضایی است زیر گنبد که سنگ قبر یا ضریح در زیر آن قرار می گیرد. فضای سردابه در این برج آرامگاه دیده نشده و این نشان از آن دارد که احتمالاً قبر در عمقی اندک از سطح زمین قرار داشته اند.
ورودی این برج آرامگاه ها عمدتا از یک سو است که به صورتی طاقی به درون آرامگاه فرو رفته است.
از دورۀ قاجار به برخی از این برج-آرامگاه ها فضایی مستطیلی به جلوی ورودی افزوده شده است. این فضای افزوده برای برگزاری نماز یا خواندن ادعیه و زیارت بوده است.
برج هشتل خواهران بازمانده از طبرستان کهن
تزئینات درونی و بیرونی
عمدۀ این برج-آرامگاه ها تزئینات درونی خاصی ندارند و با گچ سفید شده اند. اما تزئینات بیرونی به آجرکاری های ساده و بی پیرایه خلاصه می شود.
مصالح
آجر و سنگ مواد اصلی تشکیل دهندۀ کالبد این برج-آرامگاه اند. بدنه و گنبد از آجر و پی بنا از سنگ است. پی بنا عمدتاً به عمق پند متر در دل زمین بنا شده است. پوشش گنبد در این برج آرامگاه های آجر، گالی است.
ملات به کار رفته در این بنا خاکستری رنگ و از موادی چون آهک، دودۀ آهه، سبوس، ماسه بادی و گل رس تشکیل شده است. وجود سبوس در این ملات احتمالا برای جلوگیری از نفوذ رطوب است.
