عواملی که می تواند در گمانه زنی درست علایم راهگشا باشند:
دوستان دانستن عوامل زیر در گمانه زنی های شما بسیار راه گشا است اگر آثاری را یافتید حتما با عوامل زیر مطابقت دهید ببینید با آنها هم خوانی دارد یا خیر .توجه به این عوامل در جاهایی که علایمی هست و نمی تواننید تشخیص دهید طبیعی است یا غیر طبیعی نقش حیاتی دارد.
تحقیقات زمین شناسی نشان می دهد در دوران اول و دوم زمین شناسی در یائی به نام تتیس تمام آسیای جنوب غربی منجمله ایران را می پوشانیده است و حرکات کوهزایی دوران سوم بعمر این دریا خاتمه بخشیده است. بر جستگیهای شمالی و غربی ایران در این دوره ظاهر گشته اند در اواخر عهد چهارم یخچالها بتدریج عقب نشینی کرده کره زمین روبه گرمی می رفت و شرایط حیات انسانی تاثیر بسیار داشته است.
کم شدن تدریجی بارندگی ، رودها را کم آب ساخت و بسیاری از آنها تبدیل به رودهای کوچک فصلی نمود. کم آبی و خشکی فلات ایران بویژه خشکی حوضه ها و آبگیرهای داخلی موجب شد تا حیوانات به دنبال آن انسان ساکن غارو پناه گاهها بسمت آب و دشتهایی که خاک رسوبی حاصلخیزشان در فصل مساعد ، پوشیده از گیاه می شود سرازیر شوند وبرگرد آبی حلقه زنند که بنا به عقیده گیرشمن ازین زمان (حدود ۵۰۰۰سال قبل از میلاد )اساس زندگی انسان بر پایه استقرار در مراکزی بنام روستاهای باستانی استوار گردید و ایجاد دهات در داخل فلات ایران رونق گرفت . ساکنین پناهگاهها و غارها از محل زندگی انفرادی و خانوادگی خود به دهکده ها و کمونهای اولیه مهاجرت نموده و پایه فرهنگ و تمدن یکجا نشینی و زندگی اجتماعی را بنا نهادند . در این میان پدیده های جغرافیایی منجمله جهت گیری رشته کوه ها ، عوامل اقلیمی و غیره نقش عمده ای را در ارتباط این اجتماعات اولیه با یکدیگر بعهده داشته اند.
آب
اب به عنوان مایه حیات نقش اساسی در زندگی موجودات دارد.بدون آب حیات معنا ندارد.انسانهای اولیه نیز معمولا” در استقرار بلند مدت مکانهایی را انتخاب می نمودند که دسترسی به اب مورد نیازشان به سهولت هرچه بیشتر ممکن باشد.پس از ترک غار واستقرار در کوهپایه ها وسپس دشتها عنصر تعیین کننده اولیه برای مکان یابی بر پایه آب استوار بوده است.به شکلی که در اکثر قریب به اتفاق مکانهای باستانی وجود منبع آب به هرشکل در نزدیکی ویا کنار محل جزء نیازهای اساسی ساکنان بوده ودر بررسی ومطالعات باستان شناسی باید به دقت مورد مطالعه قرار گیرد.
توپوگرافی(پستی وبلندی)
تقریبا” در اکثر قریب به اتفاق استقرار های باستانی نقش ارتفاع طبیعی در شکل گیری اولیه انکار ناپذیر است. این قضیه در سایت های باستانی اولیه یا نخستین دهکده ها نیز بخوبی دیده می شود.در دشت که پیدا نمودن یک برامدگی طبیعی که به اب هم نزدیک باشد مزیتی بزرگ برای بشر بوده است تا در ان اسقرار یابد.
بنابر این برای محافظت از سیلابهای مخرب هم شده استقرار برروی یک برامدگی و تپه برای ساکنان اولیه وبعد از ان بسیار ضروری بوده است.براین مبنااگرچه درحال حاضر برخی لایه های ونهشته های باستانی پایین تر از محیط پیرامونشان قرار دارند که خود ناشی از رسوب فراوان در محل است ولی در ایام حیات قطعا” بلند تر از وضع فعلی بوده است.
امنیت
مقوله ی امنیت نه تنها در گذشته بلکه در حال حاضر هم به شکل دیگری برای محلهای استقراربشر مطرح هست.انسان تا در غارساکن بود تقریبا”درامنیت بیشتری قرار داشت ولی به محض خروج واستقرار در دشت این امنیت به حد اقل ممکن رسید وطبیعتا” برای جلوگیری از تهدیدهای موجود واز جمله حمله حیوانات وحشی مکان استقرار باید مناسب انتخاب می شد.البته در استقرارهای اولیه باید نوع معماری حلال این مشکل می شد ولی در ادوار بعدی استقرار بر فراز پرتگاهها ،صخره ها.نقاط مرتفع واحداث استحکامات دفاعی مدنظر قرار گرفت.
اقلیم
برای بشردرهمان ابتدای زندگی وبخصوص زندگی گروهی یکی از دغدغه های موجود مقابله با سرما وگرما وبلاخره نزولات جوی درفصول مختلف است.زندگی برای انسان درهزاره های گذشته در نقاط بسیار سرد وبرفگیر تقریبا” گاه غیر ممکن می شد لذا همواره با درنظر گرفتن منابع غذایی به سوی مناطق گرمتر و مناسب تر در حرکت بود.این روند برای مناطق بسیار گرم وسوزان هم قابل بررسی است.بدین لحاظ وفور مکانهای باستانی در دوره های خاص در یک گستره محدود دلیلی بر اقلیم مناسب ان در ایام گذشته می باشد.جلوگیری از وزش باد و آفتابگیر بودن مکان برای فصول سرد ازدیگر نکاتی بوده که ساکنان در صورت امکان بدان توجه داشته اند.
خاک
نوع خاک برای بهره وری در ایام مختلف به عنوان عنصری مطلوب مورد نظر استقراریابندگان اولیه در دشت بوده است.هم به منظور جمع اوری و تغذیه از نباتات روئیده در دشت که مبنای ان خاک مناسب وحاصلخیز است وهم درجهت کشت اولیه برخی دانه ها که آغازی برای شروع کار کشاورزی بوده ،نوع وحاصلخیزی خاک از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.وجود پوشش مناسب مرتع ای وجنگلی نیز که در دسترس و قابل بهره برداری برای منابع خوراکی وحیوانی موجود در آن باشد از دیگر مزیت ها برای استقرار در یک مکان بخصوص در هزاره های قبل از میلاد است.
ارتباط فضایی ومیان منطقه ای
بدون شک مطالعه یک اثر و استقرار باستانی بدون در نظر گرفتن ارتباط ان با سایر مراکز استقراری نتیجه ی مطلوبی در بر نخواهد داشت.
هر مکان استقراری از مناظر زیر قابل بررسی است:
الف) اثر جزو کانون مرکزی به شما می رود و سایر آثار همدوره حالت اقماری دارند و یا اینکه خود یکی ازآثار اقماری به شمار می رود .
ب) بررسی ارتباط میان اثر و سایر اثار همدروه تحت نفوذ .
پ) بررسی مجموعه عوامل شکل گیری اولیه اثروتاثیر این عوامل در تداوم حیات وسپس خاتمه ی آن.
ت) بررسی منابع غذایی طبیعی(حیوانی وغیر حیوانی) اثر.
ث) منابع تامین آب.
ج) راههای مواصلاتی درون منطقه ای و برون منطقه ای خصوصا” درمناطق کوهستانی که این راهها نقش اساسی در شکل گیری برخی استقرار ها دارند.
چ) بررسی مدارک فرهنگی
ح) براورد جمعیت هر مکان در دوره های مختلف استقراری ومطالعه عوامل نوسان جمعیتی.
