اهمیت سکه‌های تاریخی در شناسایی ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی ملت‌ها

در دوره اسلامی تغییر ایدئولوژیکی روی داد. بر این اساس برای سکه‌ها به جای تصویر، از خط استفاده می‌شد. تصویر شاهان جای خود را به آیه‌های قرآنی داد و سکه‌ها مذهبی‌تر شدند. در این دوره، شاهان پیام خود را به وسیله خط می‌دادند که آشکار کننده ویژگی‌های فرهنگی آن دوران است. زیرا مردم باید باسواد باشند تا بتوانند خط‌های روی سکه‌ها‌ را بخوانند که این نشان دهنده ارتقای فرهنگی و اجتماعی جوامع است.

ضرب سکه‌های مناسبتی ‏

دکتر دریایی به سکه‌های جشنی یا مناسبتی اشاره می‌کند و می‌افزاید: پادشاه یا حاکم در هر دوره ای(چه شاهنشاهی و چه اسلامی) به مناسبت‌های مختلف سکه‌هایی متفاوت از سکه‌های معمول که برای داد و ستد استفاده می‌شد، ضرب می‌کرده است. مثلاً پادشاه به مناسبت تاج گذاری، تولد ولیعهد، اعیاد مختلف و به خصوص عید نوروز که در ایران باستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است، دستور ضرب سکه می‌داده است. این سکه‌ها معمولاً بین بزرگان و خواص کشور و کسانی که برای شاه هدیه می‌آوردند، تقسیم می‌شده است.

اما گاهی به خصوص در ایام نوروز، شاه اگر از میان مردم عبور می‌کرد، تعداد کمی از این سکه‌ها را بین آن‌ها هم پخش می‌کرده است.
این سکه‌های مناسبتی در داد و ستد استفاده نمی‌شده است، چون ارزش آن‌ها خیلی بالاتر از این بود که در خرید و فروش مورد استفاده قرار گیرد.
وی می‌افزاید: مثل این که در دوره حاضر سکه بهار آزادی در داد و ستد مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، اما اگر به ازای کالایی به کسی سکه بدهیم، آن را رد نمی‌کند. در گذشته هم سکه‌های مناسبتی به همین صورت بوده و ارزش معنوی آن‌ها خیلی بالا بوده است.
امروزه هم ضرب سکه‌های مناسبتی ادامه دارد و در دوره قبل از انقلاب بسیاری از این گونه سکه‌ها ضرب می‌شد و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم دولت به مناسبت تولد امام خمینی (ره)، سکه ضرب کرد. در اروپا ضرب سکه‌های مناسبتی خیلی رواج دارد و به عنوان مثال در انگلستان هر سال به مناسبت تولد ملکه، سکه ضرب می‌شود یا اینکه اتریش مرکز ضرب این گونه سکه‌هاست. بیشتر این سکه‌ها چون به مناسبت‌های سلطنتی است، تصاویر شاهی دارد، اما به مناسبت‌های اجتماعی هم گاهی سکه ضرب می‌شود.

گنجینه‌ها

این کارشناس سکه با اشاره به گنجینه‌هایی که در حفاری‌ها به دست می‌آید، می‌گوید: کار سکه شناس، شناسایی گنجینه‌هاست. تجزیه و تحلیل گنجینه سکه بسیار با اهمیت‌تر از تحلیل یک سکه است و مطالعه روی یک گنجینه می‌تواند همه اطلاعات آن دوره تاریخی را به محقق نشان بدهد. حتی تعداد سکه‌هایی که در یک گنجینه یافت می‌شود، اهمیت دارد. به طور مثال گنجینه‌ای که دارای یک سکه است، نشان می‌دهد، چقدر آن زمان گردش اقتصادی کم بوده است.
دکتر دریایی با بیان این که هر کدام از خلیفه‌ها در دوره اسلامی عقاید مخصوص به خود را داشتند، می‌گوید: این عقاید از روی آیاتی که بر سکه‌ها نقش بسته است، خود را نشان می‌دهد. در این سکه‌ها تنوع بسیار بالاست و هر آیه‌ای که انتخاب می‌شده، همراه با ایده‌ای بوده است، ایده‌هایی که با پیام‌های اجتماعی یا قدرت نمایی‌های سیاسی همراه می‌شده است.‏
وی همچنین می‌گوید: بیشترین اهمیت سکه‌ها ارزش معنوی و فرهنگی آن‌هاست و کسانی که گنجینه‌هایی پیدا می‌کنند، باید بدانند که بهتر است بدون کم و کاست آن‌ها را به باستان شناسان و سازمان میراث فرهنگی تحویل دهند. از یک سکه شاید نتوان اطلاعات زیادی به دست آورد، اما گنجینه‌ها، سند‌های تاریخی با ارزشی است که باید روی آن‌ها مطالعه دقیق انجام شود.
وی ادامه می‌دهد: از هر دوره تاریخی مجموعه یا کلکسیون وجود دارد و نمی‌توان به مجموعه داران سکه گفت که این کار را انجام ندهید. چون آن‌ها به این کار علاقه‌مند شدند و نشان از فرهنگ دوستی آن‌ها دارد. ولی باید مجموعه داری در ایران را چارچوب دار کنیم. یعنی اینکه کسانی که مجموعه سکه دارند، برای آن‌ها شناسنامه بگیرند تا از قاچاق این سکه‌ها به خارج از ایران جلوگیری شود. مجموعه داران می‌توانند ارتباطشان را با محققان بیشتر کنند و اطلاعات‌شان را با دانشمندان به اشتراک بگذارند و اجازه دهند که سکه شناسان و دیگر علاقه مندان از این سکه‌ها بازدید کنند.
محمد رضا زاهد ـ کارشناس اموال فرهنگی و تاریخی اداره کل موزه‌ها، در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات با بیان این که سکه یکی از مواد تاریخی و فرهنگی است که از دوره‌ای خاص در ایران مورد استفاده قرار گرفته است، می‌گوید: قبل از اینکه سکه اختراع شود، در ایران باستان، از هزاره سوم پیش از میلاد به بعد، فلزاتی گرانبها برای انجام مبادلات اقتصادی استفاده می‌شده است. این‌ها حلقه‌های فلزی از جنس مفرغ یا نقره بوده است که به اشکال مختلفی مثل سیم‌های مفتولی شکل وجود داشت و در کاوش‌های باستان شناسی به دست آمده است.
وی همچنین می‌گوید نمونه سکه‌های هخامنشی را در موزه ایران باستان، موزه بانک سپه و دیگر موزه‌ها داریم و سکه‌های تمامی دوره‌های تاریخی، امروز هم موجود است.
وی افزاید: خرید و فروش سکه‌های دوران معاصر غیر قانونی نیست. اما سکه‌هایی که قدیمی است و عتیقه محسوب می‌شود، ممنوع است.
سکه‌های دوران قاجار و حتی دوران صفویه هم می‌تواند خرید و فروش شود، اما این سکه‌ها به هیچ وجه نباید به خارج از کشور انتقال یابد، چرا که این کار قاچاق محسوب می‌شود و مجازات دارد:‌سکه‌های تاریخی باید در ایران بماند و برای نسل‌های آینده هم حفظ شود.