جهانی شدن یا ملی ماندن باغ فتح آباد
بروزرسانی شده در تاریخ: ۱۷ فروردین ,۱۳۹۸
جهانی شدن یا ملی ماندن باغ فتح آباد
باغ فتح آباد در نزدیکی روستائی به همین نام در حدود ۵ کیلومتری شهر تبریز در مسیر جاده باسمنج واقع است. عرصه باغ به وسعت ۳۰ هکتار بوده و ساختمان دو طبقه برون گرا به وسعت ۲۰۰ مترمربع در امداد مسیر اصلی باغ قرار گرفته است. اطلاعات کمی در مورد چگونگی ساخت و بانیان باغ فتح آباد موجود است.تنها سند مدون، کتاب باغ های ایران و کوشک های آن، تألیف دونالد ویلبر است.ویلبر در کتاب مذکور در توصیف باغ چنین نوشته است: ”در نزدیکی شاه گل باغی به نام فتح آباد واقع شده است. مرکز باغ از درختان میوه پوشیده شده است. ولی محور طویل آب تمام باغ را به طرز متداول در ایران، به هم متصل می سازد و به آن یک نوع هماهنگی می دهد. فقط بنای جدیدی که به جای کوشک قدیم ساخته شده، هماهنگی آن را بر هم می زند. هرگاه قسمت مرتفع، یعنی سمت جنوبی باغ وارد شویم، می بینیم که این خیابان پست و بلند است و شکل حوض هائی که در مسیر آن قرار گرفته اند نیز مختلف است.
جهانی شدن یا ملی ماندن باغ فتح آباد
در یک قسمت حاشیه های سبزی در کنار نهرها به چشم می خورد که آنها نیز به نوبهٔ خود با حاشیه ای از گل شمعدانی زینت یافته اند. سرانجام به برجسته ترین نقطهٔ باغ، یعنی استخر عمیقش می رسیم که اطراف آن را سنگ کار کرده اند. این استخر بسیار عمیق است و اطراف آن را درختان کهن و تنومندی احاطه کرده است. قسمت شمال این استخر قدری بلندتر از سطح زمین است.
این همان چیزی است که در استخر شاه گل نیز دیده می شود. هیچ یک از قسمت های این باغ به تنهائی زیبائی فوق العاده و چشمگیری ندارد، در حالی که به طور کلی جذاب و آرام است.“بنا به اظهارات ریش سفیدان، به ظاهر ساخت باغ را به ساعدالملک، یکی از معتمدان شهر تبریز، نسبت می دهند. باغ در حدود ۱۵۰ سال قبل توسط خاندان عدل خریداری می شود. از موارد معامله در سند باغ، قنات، استخر، بخشی از اراضی روستای فتح آباد و ساختمان موجود فعلی باغ (ظاهراً در آن زمان یک طبقه بود) قید شده است. باغ در زمان وراث عدل، به خصوص ”غلامرضا عدل“ توسعه می یابد و به وسعت فعلی می رسد. مجموعهٔ باغ و عمارت فتح آباد در زمان خاندان عدل بازسازی می شود و به ظاهر این بازسازی توسط یکی از معماران محلی به نام ”حاج عباس علی ترفیعی“ انجام شده است.
جهانی شدن یا ملی ماندن باغ فتح آباد
از موارد بازسازی می توان به رطوبت زدائی عمارت باغ و الحاق یک طبقه به آن، جلوگیری از نشتی استخر و آب نما و ساخت یک سری حوضچه در امداد محور اصلی باغ (شمالی ـ جنوبی) بین عمارت و آب گیر انتهای باغ اشاره کرد. در سال ۱۳۵۰ هجری شمسی مجموعهٔ باغ برای رطوبت زدائی توسط معمار محلی ”حاج علی اصغر عدالتی“ دوباره بازسازی و بازنگری می شود. آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی، این باغ را در سال ۱۳۷۴ هجری شمسی از خاندان عدل خریداری می کند و در راستای اهداف آموزش و پرورش با تغییر کاربری به صورت ”اردوگاه فرهنگی الغدیر“ در می آید. هم سو با اهداف آموزش و پرورش برای تبدیل باغ به این اردوگاه بخشی از زمین های اطراف باغ در دو قسمت باغ در حد شمالی و جنوبی اتوبان و نیز در منطقه بیرونی و حد جنوبی، غربی و شرقی باغ، جهت توسعه باغ و ساخت ابنیههٔ متناسب با اردوگاه در دستور کار آموزش و پرورش قرار می گیرد. باغ و عمارت فتح آباد در آذرماه سال ۱۳۷۸ هجری شمسی به شمارۀ ۲۵۱۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت می رسد و هم سو با اهداف توسعهٔ باغ، میران فرهنگی تبریز، توسعه و تغییر کاربری باغ فتح آباد را جزو برنامه های مطالعاتی خود قرار می دهد تا توسعه ٔ باغ باعث از بین رفتن هویت واقعی آن نشود.
جهانی شدن یا ملی ماندن باغ فتح آباد
در همین راستا آموزش و پرورش زیر نظر میراث فرهنگی تبریز در صدد احیاء باغ به شیوهٔ پیشین (کاشت درختان از بین رفته، احیای دسترسی های تاریخی و جدید، بناهای تاریخی موجود و دیوارکشی اطراف باغ) برآمد، به طوری که تاکنون یکی از محورهای اصلی مسیر آب زیر نظر میراث فرهنگی تبریز مرمت شده و بخش عظیمی از صفه سازی محورهای آب، حوضچه ها و آب گیرها در برنامه ٔ زمان بندی مرمت باغ قرار گرفته است. باغ جزو نمونه باغ هائی است که در زمینی کمابیش مسطح با شیب کم بنا شده است. محور اصلی باغ در امتداد شمالی ـ جنوبی متناسب با مسیر حرکت آب قنات و در حد فاصل محور اصلی پیادە رو طراحی شده است. برای کنترل شیب معبر پیاده رو، هشت سکو با ۱۸ پله با اختلاف سطح کل مسیر ۳۰۵ سانتی متر در نظر گرفته شده است. در وسط محور اصلی باغ درست در امتداد جوی آب در وسط هر یک از سطوح (پله های طراحی شده) حوضچه هائی به شکل مستطیل و دایره ساخته شده است (چهار حوضچه به شکل دایره و یک حوضچه به شکل مستطیل در ابعاد متفاوت) که در میان هر یک فواره ای موجود است.
جهانی شدن یا ملی ماندن باغ فتح آباد
باغ مذکور در گذشته دارای درختان بیشتری نسبت به وضع کنونی بوده و با استناد به نقشهٔ ترسیم شدهٔ ویلبر و ریش سفیدان منطقه، محل باغ، معدن درختان پیوندی نارون (قره آغاج) بود. از این درختان به تعداد هشت اصله در اطراف حوضچه ی دایره ای، چهار اصله در اطراف آب نمای مربع شکل و دوازه اصله در اطراف آب گیر اصلی روبه روی عمارت باغ وجود داشت. عمارت اصلی باغ در امتداد محور اصلی قرار دارد و بنا به نقل قول ویلبر ساختمان جدید در محل کوشک قدیمی ساخته شده است. این عمارت به شکل کوشکی ساده و کوچک به صورت ساختمانی برون گرا به وسعت ۲۰۰ مترمربع در دو طبقه ساخته شده است. ساختمان طوری طراحی شده که امکانات کمابیش کافی برای زندگی دائم یک خانوار در دو طبقه وجود داشته است. با استناد به نقشهٔ ترسیم شدهٔ ویلبر در گذشته ابنیه هائی چون سرویس های بهداشتی و اصطبل در مجموعه موجود بود که به علت عدم مراقبت و نگهداری از بین رفته اند.
