بروزرسانی شده در تاریخ: ۲ خرداد ,۱۳۹۸

بزرگترین اثر به جای مانده از تمدن ایلامی ها

آیا با آثار باستانی و بناهای مهم کشور ایران آشنا هستید؟ با شابش همراه باشید تا نگاهی به یکی از بناهای مهم ایران بیندازیم.

چغازنبیل، بنای به جا مانده از تمدن ایلامی ها
بنای چغازنبیل از آثار باستانی برجسته ایران بوده و بزرگترین اثر معماری به جا مانده از تمدن ایلامی ها میباشد. این نیایشگاه در ۳۵ کیلومتری شوش در استان خوزستان قرار دارد و ۱۲۵۰ سال قبل از میلاد مسیح ع ساخته شده است. البته ساخت این بنا به اتمام نرسید و از خشت ها و آجرهای به جای مانده در اطراف این بنا، این مسئله مشهود است. این سازه در سال ۱۹۷۹ به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه گردید و مورد توجه تعداد بسیار زیادی از افراد علاقه مند به باستان شناسی و معماری قرار گرفت. برخی این بنا را اولین ساختمان مذهبی ایران میدانند. چغازنبیل متعلق به ایلامیان میباشد که از نخستین تمدن های تاریخ هستند. ایلامی ها حدود ۲۵۰۰ سال بر بخش بزرگی از جنوب غربی ایران حکمرانی کردند و از اولین تمدن های تاریخ به حساب می آیند.

بزرگترین اثر به جای مانده از تمدن ایلامی ها

جزئیات بنا
ارتفاع چغازنبیل ۵۲ متر و ۵ طبقه بوده که به دلیل فرسایس و عدم مراقبت های لازم، امروزه به ۲۵ متر و ۲ طبقه رسیده است.
از عجایب این بنا سیستم آب رسانی آن است. مسیر و کانال آبرسانی به مخزن های چغازنبیل حدود ۵۰ کیلومتر طول دارد و از رود کرخه شروع میشود.
درون این بنا سه دیواره و حصار وجود دارد. حصار اول با داشتن چند ورودی محل ورود زائران است. در حصار دوم برخی از بناهای چغازنبیل ساخته شده است و حصار سوم محدوده این شهر را مشخص میکند. در دیواره های این بنا ناودان هایی به طول ۵۰ متر وجود دارد تا آب را به خارج از چغازنبیل هدایت کنند.
گذرگاه شاهی یا دروازه ارابه ها در دیوار جنوب شرقی قرار دارد. کف این گذرگاه با خشت خام ساخته شده روی آن به صورت بسیار زیبایی سنگ فرش شده است.

سه کاخ مجلل
در همین حوالی و در نزدیکی حصار سوم، اولین کاخ به چشم میخورد.این کاخ  آرامگاه ۵ تن از شاهزادگان ایلامی را در خود جای داده که از افراد محترم در تمدن ایلام بوده اند. کاخ دوم سه حیاط دارد که هر حیاط شامل چند حمام و اتاق است. آخرین کاخ در زاویه شرقی نزدیک حصار بیرونی بنا شده که نسبت به کاخ دوم از امکانات و کیفیت ساخت بالاتری برخوردار است. به نظر میرسد این کاخ برای افراد شاخص و ویژه ساخته شده است.
آخرین بخش حیاط شاه میباشد. این حیاط، نیایشگاهی مخصوص برای خانواده سلطنتی است تا پادشاه و خانواده اش برای عبادت در این مکان مستقر شوند.

بزرگترین اثر به جای مانده از تمدن ایلامی ها

بروزرسانی شده در تاریخ: ۲ خرداد ,۱۳۹۸

قره کلیسا آثار رهبانی ارامنه ایران

قره کلیسا

قره کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس (به ارمنی: Սուրբ Թադէոսի վանք و به انگلیسی: St. Thaddeus Monastery)، نام کلیسایی تاریخی در ایران ، استان آذربایجان غربی است.

این کلیسا در۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده‌ است.

قره کلیسا آثار رهبانی ارامنه ایران

نام کلیسا در گذشته و حال

درباره نام کلیسا و ریشه نام آن نظرات مختلفی ارائه می‌شود.

این کلیسا در زبان ارمنی سورپ تادئوسی وانک به لاتین (Surb Tadeosi vank) یعنی کلیسای مقدس تادئوس نامیده می‌شد.

• (کلیسای تادئوس مقدس) یکی ازحواریون مسیح است که برای تبلیغ دین مسیحیت به منطقه جنوب فلات ارمنستان آمدند. در ۶۶ میلادی، تادئوس مقدس به همراهساندوخت، دختر پادشاه و تنی چند، که به دین مسیحیت ایمان آورده بودند، به دستور پادشاه وقت ارمنستان دستگیر شدند و پس از شکنجه به شهادت رسیدند و تادئوس مقدس در مکان فعلی دیر مدفون شد.
• کارا درزبان آذری که مردم آذربایجان قبل از استیلای تُرکان به آن تکلم می‌کردند و شاخه‌ای از زبان‌های تاتی و هرزنی [horzeni] که منشعب از زبان پهلوی است معنای بزرگ و جامع می‌دهد. اما از سده هشتم هجری «کارا» تبدیل به «قره» شده و بنای مذکور را قره کلیسا نامیدند که درست نیست و صحیح آن «کارا کلیسا» است.

• بررسیریشه‌شناسی واژه (کارا) این پرسش را پاسخ می‌دهد. هم (کارا) و هم (قره) درست‌اند. هر دو به معنی «گران و سنگین و بزرگ و ارجدار (مهم)» می‌باشند. هر دو واژه ایرانی بوده و هر دو از ریشه زبان‌های هندواروپایی شکافته‌اند.

مورخان سدهٔ هشتم هجری به بعد گاهی به مناسبتی یادی از کلیسای تادئوس کرده‌اند و آن را «قرا کلیسا» نامیده‌اند. چون قسمت خاوری بنای کلیسا با سنگ سیاه ساخته شده‌ است.

برخی بر این پندارند که معنی قرا کلیسا، کلیسای سیاه است (قرا در زبان ترکی به معنی سیاه است). ولی باید به این نکته تاریخی توجه داشت که زبان مردم آذربایجان تا قبل از نفوذ زبان ترکی، زبان آذری (زبان باستانی آذربایجان) بوده‌است. بدون تردید در ادوار پیش از سده هشتم هجری قمری «کلیسای تادئوس» نامی دیگر هم داشته‌است. در گویش‌های تاتی و «هرزنی» که از زبان آذری می‌باشند واژه‌های (کله) یا (کالا) به معنی بزرگ است. (قرا) در زبان ترکی آذری به معنی بزرگ است و خود تغییر یافته واژه «کلان» است؛ بنابراین قرا کلیسا در اصل «کارا کلیسا» یا «کالا کلیسا» بوده‌است. این مطلب از آنجا تأیید می‌شود که ارمنیان به دیرها، مجتمع فرهنگی، هنری، ادبی و دینی «وانک» می‌گویند. وانک تادئوس همانند سایر وانک‌های ارمنیان، محل اجتماع طلاب و خطاطان و خوش نویسان، فلاسفه و مورخان و دانشمندان بود و کتابخانه وانک نیز مورد استفاده آنان قرار می‌گرفت و کلمه وانک با مفهوم نام آذری کلیسا «کارا» به‌طور کامل مطابقت دارد؛ و هم‌اکنون نیز این کلیسا به نام «قرا کلیسا» یا «قره کلیسا» معروف است.

قره کلیسا آثار رهبانی ارامنه ایران

موقعیت

این کلیسا در شمال غرب ایران در استان آذربایجان غربی ناحیه به شهرستان چالدران و در روستای قره کلیسا در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی سیه‌چشمه و هفت کیلومتری شمال جاده چالدران به قره‌ضیاءالدین قرار دارد؛ و همچنین در جنوب ماکو واقع است.

این کلیسا در منطقه کوهستانی چالدران که مرتفع‌ترین منطقه استان آذربایجان غربی است قرار دارد. ساختمان کلیسا در بلندی کم ارتفاعی واقع است (دامنه کوه) و از طرف مشرق بر دره کم عمقی که در آن نیز رودی جاری است مشرف است. این کلیسا در سطحی به مساحت ۱۵۰×۲۰۰ متر ساخته شده‌است و با دیوارهای بلند و با برج، بارو محصور گشته و شباهت بسیاری به کلیسای اچمیادزین دارد.

پیشینه پژوهشی منطقه

این کلیسا در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ خورشیدی به شماره ۴۰۵ ثبت ملی گردیده و همچنین در تاریخ ۱۷ تیر ماه ۱۳۸۷ خورشیدی برابر با ۷ ژوئیه ۲۰۰۸ میلادی، طی نشست سی دوم، مجموعه کلیساهای «قره کلیسا یا سنت تادئوس»،کلیسای سن استپانوس و کلیسای زور زور به عنوان نهمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. بنا به تحقیق «دکتر ولفرم کلایس» معاون «مؤسسه باستان‌شناسی آلمان» در ایران (تهران) این حومه دارای یک دریاچه مصنوعی و چراگاه حیوانات و کارگاه‌های مختلف برای تهیه مواد غذایی و غیره بوده ‌است.

قره کلیسا آثار رهبانی ارامنه ایران

پیشینه پژوهشی

تاریخ ساخت این کلیسا بنا به روایت موسس خورناتسی مورخ مشهور ارمنیان به اوایل دوره مسیحیت برمی گردد. بدین ترتیب که کلیسای مورد نظر بر روی آرامگاه تادئوس مقدس که از مبشران دین مسیحیت بود بنا شده‌است. بنای اولیه آن به اوایل سده چهارم بازمی‌گردد و از ابتدا یکی از زیارتگاه‌های مهم ارمنیان بوده‌ است. از جزئیات معماری این کلیسا، که به دست گریگور روشنگر ساخته شده، اطلاعی در دست نیست، اما در خصوص بنای کلیسا یکی از یاران وی و اولین اسقف کلیسای کاراپت مقدس، به نام زنون گلاک در کتاب «تاریخ دارون»، به این موضوع اشاره کرده‌است. از سده نهم میلادی به بعد روایت‌های بسیاری از مورخان ارمنی در مورد وقایع مربوط به کلیسای تادئوس مقدس به جا مانده، از جمله تووما آرتسرونی، در خصوص این دیر نوشته:

(شاهزاده تادئوس نامه‌ای خدمت اسقف خاندان آمادونی فرستاد که در آرامگاه تادئوس قدیس در آرتاز (نام ارمنی شهرستان ماکوی فعلی) می‌نشست)

این مطلب بیانگر دو واقعیت است:اول اینکه به جای کلیسای کوچکی که در سده چهارم میلادی بنا شده بود صومعه‌ای با امکانات وسیع برای اقامت اسقف و راهبان در این محل وجود داشته که شاید طی سده نهم یا سده میلادی آن را بنا کرده بودند و دوم اینکه صومعه اسقف نشین بوده که این مطلب نیز گواه بر اهمیت آن است. از سال ۱۲۴۳ میلادی نام «کلیسای تادئوس مقدس» متناوب در آثار و کتب مختلف، به ویژه مجامع مذهبی ارمنیان به چشم می‌خورد.

در طول سالیان دراز این کلیسا بارها از سوی صاحبان قدرت غارت شده و نیز به سبب بلایای طبیعی چون زلزله، آسیب فراوانی دیده‌است. کلیسای تادئوس از دو بخش قدیمی سیاه رنگ و بخش جدید سفیدرنگ تشکیل شده‌است که هر یک تاریخچه‌ای دارند. نخستین بار هنگام حمله چنگیزخان مغول بخش وسیعی از قره کلیسا تخریب شده اما در زمان حکومت هولاکوخان این کلیسا به همت خواجه نصیرالدین طوسی مرمت گردید. همچنین بر مبنای کتیبه‌ای که در کنار محراب بخش قدیمی کلیسا موجود است، در سده ۱۴ میلادی (سال ۱۳۹۱ میلادی) زلزله مهیبی بنای این کلیسا را تخریب می‌کند و بنای موجود توسط «اسقف زاکاریا» دو تن از برادران او به نام‌های پطروس و «سرکیس» در دوره زمانی ۱۰ ساله تعمیر و بازسازی شده و در سال ۱۴۰۱ میلادی بار دیگر درهای کلیسا به روی زائرین گشوده می‌شود. همچنین کلیسا در سال ۱۶۹۱ میلادی با سنگ‌های سیاه و در سال ۱۸۱۰ میلادی به دستور «سیمون بزنونی» اسقف ماکو با سنگ‌های سفید بازسازی گردید.

قره کلیسا آثار رهبانی ارامنه ایران

سیمون بزنونی دستور داد تخته سنگ‌هایی از مرمر سفید از منطقه «قرخ بولاغ» و «شاورشان» (ماکو) به محل کلیسا حمل کنند و در ضلع باختری کلیسای کهن به بازسازی کلیسای قدیمی بپردازند. ساختمان جدیدتر کلیسا در دوران قاجار به فرمان عباس میرزای ولیعهد به بخش قدیمی تر الحاق می‌گردد. کلیسای جدید با سنگ‌های سفید و حجاری‌هایی بی نظیر، الهام گرفته از کلیسای جامع اچمیادزین ارمنستان که مهمترین و اولین کلیسای ارمنیان می‌باشد تزیین شده‌است. هر چند مراحل ساختن این کلیسا به علت مرگ عباس میرزا ناتمام ماند.

توصیف قره کلیسا

سیاه کلیسا یا قره کلیسا ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. تکنیک و حجم پردازی در بنای سیاه کلیسا یا قره کلیسا در نوبه خود از کم نظیرترین پرداخت‌های هنرهای تجسمی است. با توجه به ویژگی‌های معماری در این بنای تاریخی، وجود دیوارهای دفاعی پیرامون کلیسا و ورودی اصلی آن، این بنا حکم قلعه نیز دارد. در چهار جهت قلعه پنج برج دیده‌بانی به شکل یک قوس قرار گرفته‌ است.

کلیسای جامع تادئوس مقدس شامل مجموعه‌ای از فضاهای جانبی مشتمل بر دو حیاط شرقی و غربی و ۴۷ اتاق می‌باشد که به راهبان، طلبه‌ها، محققان و نویسندگان، نگهبانان کلیسا و کتابخانه آن تعلق داشته‌است. علاوه بر آن زیرزمین کوچکی نیز در زیر اتاق‌ها قرار دارد و فضاهای کوچکی نظیر ناهارخوری، آشپزخانه، آسیاب، عصار خانه، دخمه‌ای برای نگهداری غذا و فضاهای دیگری در حیات جانبی غربی می‌باشد. همچنین اگر به مقطع کلیسای تادئوس نظری بیفکنیم، تمام بنا به صورت یک ساختمان واحد دیده می‌شود. برخلاف معابد اولیه ارمنیان که به شکل مربع است، این کلیسا مستطیل شکل است. قسمت شرقی آن با سنگ سیاه ساخته شده و تنها قسمتی است که از زلزله ۱۳۹۱ میلادی محفوظ ماند و شامل محراب و اتاق‌های جانبی و محوطه جلو محراب و گنبدی کوچک است.

قره کلیسا آثار رهبانی ارامنه ایران

همچنین مقبره «سن» دختر شاهزاده ارمنی، دختر پادشاه «ساندوخت»، که به سبب عقیده اش به مسیحیت جان باخت که بر بالای تپه‌ای در مجاورت کلیسا قرار دارد. در محوطه داخلی کلیسا چندین سنگ قبر و نیز یک حوض سنگی وجود دارد و نقش برجسته‌های فراوانی بر روی دیوارهای بیرونی کلیسا نقش بسته‌اند. سقف محراب کلیسا نیز با سنگ‌های مرمر سیاه و سفید به شکل زیبا تزیین شده‌است. در محوطه داخلی کلیسا در روی دیوار محلی برای روشن کردن شمع وجود دارد.

قسمت‌های کلیسا:

• کلیسای اصلی
• برج ناقوس
• ورودی
• برج
• حیاط شرقی
• حیاط غربی
• انبار
• قره کلیسا آثار رهبانی ارامنه ایران

کاربری قره کلیسا

این کلیسا به عنوان اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت شناخته می‌شود. گفتنی است ارمنی‌های ایران هر سال در روزهای آخر تیرماه و هفته اول مرداد ماه (تاریخ مراسم هر ساله متغیر است، این مراسم در سال ۱۳۹۴ در ۲۷ تیر برگزار خواهد شد) که مصادف با قتل تادئوس مقدس و پیروان مسیحی اوست در قره کلیسا مراسم خاصی برپا می‌دارند. این مراسم با حضور ارمنیان و تعدادی از سفرای کشورهای مسیحی در ایران برگزار می‌شود.

وضعیت موجودی کلیسا :این کلیسا به غیر از مراسمی که ارمنیان هر سال در آن برگزار می‌کنند، همه روزه پذیرای مسافران، گردشگران و بازدیدکننده گان داخلی و خارجی می‌باشد و به جهت برگزاری مراسم ارمنیان در آن از سوی سازمان میراث فرهنگی تمهیداتی جهت جلوگیری از تخریب و حفظ و نگهداری بنا و همچنین رفاه حال مسافران اندیشیده شده‌ است.

شامل: «بلیط فروشی، نگهبانی دفتر فنی، مهمانسرا، دفتر اسقف خلیفه گری ارمنی‌ها، آشپزخانه، مکانی برای عرضه هدایا»

قره کلیسا آثار رهبانی ارامنه ایران

تاریخچه قره کلیسا

در سال ۶۴۴ یا ۶۴۵ هجری قمری تجدید بنا شد. فرمان شاه عباس اول صفوی در حمایت از ارمنیان بر روی سردر آن دیده می‌شود. عباس میرزا ولیعهد فتح‌علی‌شاه نیز تزئیناتی بر آن افزوده‌ است.

سیاه کلیسا یا قره کلیسا، مزار تادئوس مقدس یکی از حواریون عیسی مسیح است. به استناد منابع تاریخی بخشی از ارمنیان پیرو دین زرتشت بوده‌اند و بخشی نیز آئین مهر پرستی داشته‌اند. برای نخستین بار در سال ۴۳ میلادی دو نفر از حواریون به نام‌های تادئوس قدیس و بارتلمئوس قدیس از شمال بین‌النهرین گذشته و برای رساندن پیام مسیح وارد این مناطق می‌شوند.

«تادئوس مقدس» که یکی از حواریون عیسی مسیح و از بنیان‌گذاران کلیسای حواری ارمنی است، در سال ۶۶ میلادی بخاطر بشارت مسیحیت به قتل رسید. مقبره وی در سیاه کلیسا یا قره کلیسا قرار دارد و به صورت یکی از زیارتگاه‌های مهم ارمنیان از آن یاد می‌شود. در داخل این کلیسا دالان‌هایی تعبیه شده‌اند که برای آذوقه سربازان و افراد کلیسا بوده‌است. هر ساله در سوم مرداد مسیحیان زیادی جهت انجام مراسم خاص این روز از سراسر جهان به آن سفر می‌کنند و در اطراف کلیسا چادر زده و اقامت می‌کنند. سر کشیک کلیسای تبریز، امین مسیحیان خارجی می‌باشد که همه ساله مبالغی جمع‌آوری و در اختیار او گذاشته می‌شود. تا صرف این بنا و مسیحیان ایران شود.

قره کلیسا آثار رهبانی ارامنه ایران

بروزرسانی شده در تاریخ: ۱ خرداد ,۱۳۹۸

سازه های آبی شوشتر مظهر معماری کهن ایران زمین

ما ایرانیان در کشوری زندگی می کنیم که از گذشته تا به امروز به لحاظ ساختار معماری بی نظیرش در جهان شناخته شده است. آثار تاریخی بسیاری از تاریخ پر فراز و نشیب این سرزمین باقی مانده است که هر کدام از آن ها جلوه ای خاص از معماری این سرزمین را به نمایش می گذارد. یکی از دوره های تاریخی ایران که در مورد معماری آن بسیار زیاد می توان صحبت کرد، عصر هخامنشیان است. به جز تخت جمشید و شکوه بی همتایش، در گوشه و کنار کشور ایران بناهای حیرت انگیز فراوانی وجود دارد که با دیدن آن ها غرق در حیرت می شویم. در این مقاله با سیمرغ ۲۴ همراه باشید تا شما را به جنوب کشور ایران و شهر شوشتر ببریم. سازه های آبی این شهر با ساختار حیرت انگیزش در گوشه ای از استان خوزستان نظر بسیاری از گردشگران و توریست ها را به سمت خود جذب کرده است. سازه های آبی شوشتر با حفظ شکوه گذشته خود، یکی از افتخارات مردم ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. در ادامه شما را با جزییات این سازه عظیم آشنا می نماییم.
همان طور که گفتیم سازه های آبی شوشتر یکی از آثار جهانی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. از این محوطه تاریخی و بی نظیر، به عنوان بزرگ ترین مجموعه صنعتی دنیا پیش از انقلاب صنعتی نام برده اند. این سازه آبی که از آثار بی بدیل دوره هخامنشی محسوب می شود، اطلاعات و آمار خوبی را از ایران باستان در اختیار ما قرار می دهد. همچنین این اثر با توجه به زمان ساخت و دوره ای که در آن بنا نهاده شده است، از شاهکارهای فنی و مهندسی در جهان به شما می رود.

سازه های آبی شوشتر مظهر معماری کهن ایران زمین

آشنایی با سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر مظهر معماری کهن ایران زمین

اگر به شهر شوشتر سفر کردید، به راحتی می توانید از اهالی این شهر سراغ این سازه آبی عظیم و با شکوه را بگیرید. این مجموعه، یک سیستم آبیاری پیچیده است که طبق مدارک به دست آمده قدمتش به دوران حکومت داریوش بزرگ و قرن پنجم پیش از میلاد باز می گردد. از دوره هخامنشیان تا زمان ساسانیان با استفاده از طراحی های هوشمندانه و کاملا مهندسی شده، مجموعه ای به هم پیوسته از پل ها، بندها، آسیاب ها، آبشارها، کانال ها و تونل های عظیم هدایت آب را ساخته اند تا بهره بیشتری از آب نصیبشان شود. با وجود آن که در حال حاضر تنها بخشی از این ساختار پیچیده باقی مانده است؛ ولی با ریزش آب حاصل از پساب آسیاب ها، آبشارهای مصنوعی زیبایی ایجاد شد که به یک محوطه حوضچه مانند می ریزند و یک منظره حیرت انگیز و بی نظیر به وجود می آورد. در واقع شاید بتوان گفت این مجموعه را باید موزه زنده صنعت آب ایران باستان نام گذاری کرد که سندی بر اثبات دانش بسیار پیشرفته ایرانیان در علوم آب در گذشته بوده است. یکی از مواردی که شگفتی بسیاری از افراد را در بر می گیرد، نحوه کار کردن این مجموعه است که در ۱۷۰۰ سال پیش با ابزارهای آن زمان چیزی نبوده است که به راحتی بتوان از کنارش گذشت. بستن مسیر رودخانه کارون همزمان با احداث پل بر روی رودخانه ای که عرض آن بیشتر از ۲ متر است و بعد از آن مهار جریان آب و بالا آوردن سطح آب رودخانه و روانه کردن آن به سوی زمین های کشاورزی شگفتی معماری ایران را به نمایش می گذارد.

آثار شاخص سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر مظهر معماری کهن ایران زمین

سازه های آبی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو شامل چندین اثر است که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم:

۱ – بند میزان: همان طور که می دانید برای کشاورزی باید زمین را با آب رودخانه آبیاری کرد و به سبب پایین بودن سطح رودخانه از زمین ها، باید آب را بالا آورد. امروزه آب را از رودخانه پمپاژ می کنند، اما در گذشته خبری از پمپ نبود! پس یک سازه به اسم بند را به وجود آوردند که به صورت عمود بر رودخانه ساخته می شود و با مسدود کردن جریان آب سطح آن را بالا نگاه می دارد.

۲- برج کلاه فرنگی: این برج در دوره قاجار ساخته شده و در کنار رودخانه شطیط قرار دارد. این مکان محل نظارت قیصر روم یا شاپور ساسانی بر پهنه رودخانه و کار کارگران بوده است. البته برخی هم آن را مکانی برای نظارت بر مقدار و شدت جریان رودخانه می دانند.

۳- رودخانه دست کند گرگر: این رودخانه در شمال شهر شوشتر و در دوره هخامنشی و برای تکامل سازه های آبی شهر حفر شده است. از دلایل ساخت این رودخانه هم می توان به کاستن حجم آب رود کارون، آبیاری زمین های بالادست رودخانه کارون و امنیت شهر اشاره نماییم.

۴ – پل بند گرگر: پیشینه ساخت این پل به دوره ساسانی بر می گردد و علت ساخت آن هم این است که مسیر آب را از رودخانه دست ساز و تاریخی گرگر منحرف کند و آب به سمت تونل های آسیاب های بادی به راه افتد. سه تونل این بخش عبارتند از تونل بلیتی، تونل دهانه شهر و تونل سه کوره.

۵ – مجموعه آبشارها و آسیاب های آبی: شاخص ترین بخش این مجموعه هستند که در کنار پل بند گرگر و در مسیر رودخانه دست کند گرگر قرار دارند. در این مجموعه تعداد بسیار زیادی آسیاب بادی وجود دارد که مصداق بارزی از به کار گیری نیروی آب برای چرخاندن آسیاب های بادی است. این مجموعه به سه بخش محوطه شرقی، محوطه شمالی و محوطه غربی تقسیم می شود.

سازه های آبی شوشتر مظهر معماری کهن ایران زمین

از دیگر بناهای این مجموعه عظیم و بزرگ می توان به پل بند برج عیار یا صابئی که بر روی رود گرگر و در قسمت پایین آبشارها واقع شده است اشاره کرد که در دوره ساسانی ساخته شده و برخی از افراد بر این عقیده هستند که برج عیار نام ظرفی برای نگهداری زیرور آلات زنان در گذشته بوده و این برج هم با ذخیره طلای یکی از زنان ساخته شده است. قلعه سلاسل شوشتر هم دژ بسیار بزرگی است که در کنار رودخانه شطیط واقع شده و بخش های مختلفی از جمله حیاط های متعدد، سرباز خانه، طویله ها، حمام ها، شبستان ها، برج ها، باغچه ها، غورخانه ها، نقاره خانه، حرم خانه، آشپزخانه، قاپی یا دروازه های متعدد و… را هم شامل می شود. قلعه سلاسل اقامتگاه رسمی والی خوزستان است و در روی کوهی که مانند فلات کوچکی است قرار دارد و بارها هم مورد مرمت قرار گرفته است.

سازه های آبی شوشتر مظهر معماری کهن ایران زمین
بند ماهی بازان شوشتر یا بند خداآفرین یکی از بندهای طبیعی در این منطقه است که بر اساس شواهد به دست آمده در زمان حفر رودخانه گرگر ساخته شده است. پل بند شادروان از دیگر قسمت های مجموعه عظیم سازه های آبی شوشتر است که برخی از آن، با نام قدیمی ترین پل جهان یاد می کنند. این پل ۴۴ دهانه داشته که در حال حاضر فقط ۱۶ دهانه طاق دار و ۸ دهانه بدون طاق در آن دیده می شود. پل شاه علی یا بند شاه علی هم از دوره صفوی به جا مانده است و بر روی نهر داریون قرار دارد. این پل که پس از احداث پل جدید بین اهواز و شوشتر دیگر از آن استفاده ای نمی شود، دارای طاقی های متعددی بوده است که امروزه تنها ۳ طاق از آن باقی مانده است. پل بند لشکر هم که از دوره ساسانیان باقی مانده در کنار یکی از دروازه های شش گانه تاریخی شوشتر قرار دارد و هنوز هم آثاری از حصار شوشتر در آن دیده می شود. هم اکنون این پل بند را سالم ترین پل بند به جا مانده از دوره ساسانی می دانند که گردشگران زیادی از آن بازدید می نمایند. بند شرابدار و بند دختر هم از دیگر قسمت های این مجموعه عظیم هستند.

سازه های آبی شوشتر مظهر معماری کهن ایران زمین

کارکرد و تاریخچه سازه های آبی شوشتر

مجموعه عظیم سازه های آبی شوشتر بی¬مانندترین اثر استفاده بهینه از آب در ادوار کهن محسوب می شود. مجموعه ای بزرگ شامل تونل ها، کانال های فرعی، آسیاب های آبی و غیره به صورت یک مجموعه صنعتی و اقتصادی شکل گرفته است که در ارتباط باهم و نظم فراوان کار می کنند. نحوه کار کردن آن هم به این ترتیب است که سد گرگر مسیر رودخانه را مسدود کرده و سطح آب در پشت آن بالا می آید تا به سه تونلی که در تخته سنگ حفر شده است برسد. این تونل ها آب را به مجموعه هدایت کرده و به وسیله آن ها آب در کانال های متعدد جریان پیدا می کند. آب هم پس از گرداندن چرخ آسیاب ها به شکل آبشارهایی به محوطه حوضچه مانندی می ریزد. این محوطه حوضچه ای علاوه بر استفاده های صنعتی در روزهای کمبود آب هم مشکلات آبی مردم را بر طرف می کرده است.

سازه های آبی شوشتر مظهر معماری کهن ایران زمین
احتمالا نکته مهمی که در رابطه با این سازه ها در ذهن شما شکل می گیرد این است که چه نیازی به ساخت چنین بنایی عظیم در این منطقه احساس می شده است؟ در ادامه با ما همراه باشید تا توضیح مختصری در این رابطه به شما ارائه دهیم. قدیمی ترین آثار به دست آمده در این منطقه مربوط به دوران پارینه سنگی و قبل از تاریخ است. به سبب قرار داشتن رودخانه کارون در کنار شهر شوشتر، موقعیت و شرایط ایده آل زندگی در این محل فراهم بوده و اقوام مختلف هم تمایل به اقامت در این محل داشتند. طبق اسناد به دست آمده شهر شوشتر در دوره عیلامی ها به سبب نزدیکی به معبد چغازنبیل اهمیت فراوانی داشته است. در زمان سلطنت اردشیر یکم این شهر بازسازی شد و به صورت جزیره ای در میان آب ها در آمد که همین موضوع اهمیت ساخت مجموعه عظیم سازه های آبی شوشتر را چند برابر کرد. با ساخته شده این مجموعه چهره شهر دگرگون شد که البته سنگ بنای اولیه آن توسط داریوش بزرگ گذاشته شده بود که در این دوره به تکامل چشمگیری دست یافت.

شهر شوشتر در دوره اشکانیان به عنوان پایتخت حاکمان محلی خوزستان انتخاب شده بود و در زمان ساسانیان هم یکی از مراکز مهم خوزستان به شمار می رفت. این شهر در زمان حکومت شاپور ساسانی به اوج شهرت خود رسید و تابان ترین دوره تاریخی خود را سپری کرد. در حال حاضر هم از شهر شوشتر با عنوان موزه بناها و سازه های آبی یاد می شود که به همین جهت آن را شهری بی نظیر و بی مانندی در جهان توصیف می کنند.

سازه های آبی شوشتر مظهر معماری کهن ایران زمین

این مجموعه عظیم و تاریخی به سبب آن که شاهکاری از نبوغ و خلاقیت انسانی به شمار می رود، نمایانگر تبادل ارزش های بشری در یک دوره خاص است که همین تبادل منجر به پیشرفت معماری و فناوری و برنامه ریزی شهری شده است و همچنین نمونه ای بارز از تعامل بین انسان و محیط زیست است و… که در سال ۲۰۰۹ و در شهر سویل اسپانیا با شماره ۱۳۱۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. سازه های آبی شوشتر اثری فاخر در فهرست میراث جهانی یونسکو است که باید به آن توجه خاص داشت.

سازه های آبی شوشتر مظهر معماری کهن ایران زمین

بروزرسانی شده در تاریخ: ۱ خرداد ,۱۳۹۸

بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، مجموعه‌ای از آرامگاه‌های بزرگان، مشایخ و سلاطین صفوی و فضاهای آیینی و عبادی واقع در اردبیل و از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو می‌باشد. سابقه بخش‌هایی از این بنا به دوره خود شیخ صفی الدین و سابقه بخش‌هایی از آن به زمان دیگر شاهان صفوی و فرزندان شیخ صفی می‌رسد. در این محوطه علاوه بر مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی، مقبره‌های شاه اسماعیل اول (نخستین پادشاه صفویه) و همسر شاه اسماعیل (مادر شاه طهماسب) نیز قرار دارد. قسمتی از این بنا مزار کشته شدگان جنگ‌های شیروان و چالدرانمی‌باشد.

این بقعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است که از آن جمله می‌توان به عالیترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچ‌بری کتیبه‌های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی (میر عماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و…) منبت‌های ارزنده، نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ بری و غیره اشاره کرد. این اثر از ساختار معماری فخیمی برخوردار است که گرد هم آمدن فضایل هنری نام برده، آن را در مجموعه‌های تاریخی ایران شاخص و متمایز نموده‌است.

بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

سابقه بنا

سابقه بخش‌هایی از این بنا به دوره خود شیخ صفی الدین (۶۵۰ـ۷۳۵)، عارف نامی ایرانی، و فرزندان وی، شیخ صدرالدین موسی و خواجه علی سیاهپوش، می‌رسد. به نوشته منابع، منزل و خانقاه شیخ صفی در همین مکان بود، و بنابر وصیّت خود او، جنازه‌اش را در اتاقی جنب خلوتخانه و باغچه و حوضخانه دفن کردند و بر قبر وی بنایی ساختند.^[۷] از آن پس این مکان اهمیّت و قداست یافت و شماری از مشایخ و محارم خاندانصفوی و نیز شاه اسماعیل اول (حک: ۹۰۷ـ۹۳۰) و گروهی از قربانیان جنگهای شیروان و چالدران در جوارمرقد شیخ دفن شدند. از زمان شاه طهماسب اول (حک: ۹۳۰ـ۹۸۴)، ساختمان بقعه توسعه یافت و محل امن و بست، نیز به حساب آمد که برای ورود به آن، مراحل و مراتب هفتگانه طریقتی درنظر گرفته شد.

اجزا و عناصر معماری بنا

مجموعه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی از اجزا و عناصر معماری ویژه ای تشکیل یافته است که عبارتند از:

سر در ورودی

ورودی بقعه در جبهه شرقی میدان عالی قاپو قرار دارد که درِ دو لنگه چوبی آن به حیاط بزرگ باز می‌شود. در مقابل این سردر، در جانب غربی همین میدان، سردر اصلی بقعه به نام عالی قاپو قرار داشته است که در دوران شاه عباس دوم^[۸] به دست یوسف شاه بن ملک صفیا ساخته شده بود. به استناد کتیبه معرّق بدنه این سردر، که در انبار بقعه نگهداری می‌شود، کاشیکاری آن را اسماعیل بن نقّاش اردبیلی در ۱۰۵۷ انجام داده است. این سردر در ۱۳۲۱ش. به کلی برچیده شد.^[۹]

حیاط بزرگ

در مدخل غربی بقعه، حیاطی مشجّر و مستطیلی به ابعاد حدود ۹۳*۵ر۲۶ متر قرار دارد که در واقع حائلی است بین در ورودی و هسته مرکزی مجموعه. در دو جناح آن دو حوض سنگی هست که احتمالاً یادگار دوره صفوی است. دیوارهای آجری این حیاط، که روی ازاره سنگی بنا شده‌اند، طاقچه‌ها و طاقنماهایی دارند.

راهرو میانی یا صحن کوچک

در ضلع شرقی حیاط مشجّر بزرگ، سردر و دری کوچک، که با گچ و آجر رسمی بندی شده، به راهروی به ابعاد ۵۰ر۱۴*۷۰ر۵ متر باز می‌شود. این سردر از آنِ دوره قاجار است که به جای سردر قدیم‌تر دوره صفوی ساخته شده است. رواق‌ها و طاق نماهای دیوارهای جانبی این صحن با گچبری‌های زیبایی قاب بندی و پشت بغل‌ها و لچکیهای آن با کاشیهای معرّق پوشیده شده است. درقسمت جنوبی این راهرو دری تعبیه شده که به چله خانه جدید راه دارد.

بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

چله خانه جدید(قربانگاه)

این بنا که احتمالاً قدیمی ترین عنصر مجموعه است، بیشتر از دیگر بخشها آسیب دیده و در حال حاضر حیاطی متروک و مربع شکل است که در جبهه غربی آن، حجره هایی با نمای آجری و طاق قوسی وجود دارد. در شمال غربی چلّه خانه و در یکی از حجرات که سقف آن ریخته است، بقایای پلکانی آجری به چشم می خورد که به طبقه فوقانی راه می برد، از این رو به نظر می رسد که چلّه خانه در گذشته طبقه فوقانی نیز داشته است. با توجه به نام و ترکیب ظاهری این بنا می توان آن را بخشی از خانقاه خود شیخ صفی دانست که به مراسم آیینی و چله نشینی و بیتوته دراویش اختصاص داشته است.^[۱۰] اطلاق نام قربانگاه به این مکان نیز از آنجاست که این محل بعد از دوره صفویه و پس از ویرانی به صورت قربانگاه در آمد؛ چنانکه اطلاق واژه جدید به این فضا نیز از آنروست که چله خانه قدیمی تری هم وجود داشته که امروز به صورت حجره هایی دو طبقه در جبهه شمال غربی صحن اصلی واقع شده است.

مدخل صحن اصلی یا سردر عباسی

این سردر که در عرضِ شرقی راهروِ میانی واقع شده، از نوک با مقرنس‌های بر روی هم تزیین شده و در پایانِ قسمت کاشیکاری شده آن و محلّ اتصال به درگاهِ سنگی، بر کتیبه‌ای کاشیکاری، نام شاه عباس و تاریخ ۱۰۳۶ نقش بسته است.

صحن اصلی یا حیاط داخلی

این صحن، که به نام حیاط قندیل خانه نیز شناخته می‌شود، محوطه‌ای است مستطیل شکل به ابعاد بالغ بر ۵ر۳۰*۱۶ متر که با تخته سنگهای صاف و صیقلی مفروش است و در مرکز آن یک حوض سنگی کم عمق گلبرگی شکل با دوازده تَرک (شاید به نشانه دوازده فرقه قزلباش و یا دوازده امام شیعیان) تعبیه شده است. در گذشته یک حلقه چاه آب نیز در کنار این حوض وجود داشته که آب آن را تأمین می‌کرده، ^[۱۱] اما اکنون روی این چاه را پوشانده‌اند.

ضلع غربی حیاط که سردر عباسی در آن قرار دارد، یک دیوار سراسری و طاق نمادار آجری است که با کاشی‌های معرّق تزیین شده است. این دیوار در قسمت شمالی به حجرات کوچک دو طبقه با سقف کوتاه ختم می‌شود که احتمالاً محل چلّه خانه قدیم بوده است. پنجره‌های مشبّک کاشی، به شیوه گره چینی، نور لازم را به داخل اطاق‌ها می‌رساند.

بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

جنّت سرا

در ضلع شمالی صحن اصلی، ایوانی با در بزرگ چوبی اُرسی مشبّک قرار دارد. در شمال این ایوان، که به مثابه شاه نشین است، درِ اُرسی دیگری تعبیه شده که به ساختمانی گنبددار و هشت ضلعی موسوم به جنّت سرا باز می‌شود. بر دیواره‌های شمالی و غربی جنّت سرا درهایی برای راهیابی به اطاق های مجاور نصب کرده‌اند.^[۱۲] درباره ساختار نخستین این بنا و تحولات و نیز کاربرد آن اطلاع دقیقی در دست نیست. برخی پنداشته‌اند که این بنا از‌‌ همان ابتدای ساخت(احتمالاً ۹۴۳ـ۹۴۷)گنبدی داشته ^[۱۳] و محل سماع درویشان بوده است، اما اولئاریوس که مشاهدات خود را از این بقعه در دوره صفویه بدقت نقل کرده، از گنبد جنّت سرا سخنی نگفته است؛ چنانکه دلاواله ^[۱۴] نیز که در‌‌ همان دوره بقعه شیخ صفی را دیده، جنّت سرا را مسجدی بی‌سقف خوانده است. ظاهراً جنّت سرا پس از آنکه شاه عباس اشیای گرانب‌ها و کتابهای کتابخانه سلطنتی را به بقعه اهدا کرده، به صورت کتابخانه درآمده است.^[۱۵] احتمالاً در اوایل قرن سیزدهم سقفی مسطّح با شانزده ستون چوبی بر روی پایه‌های حجّاری شده برای جنّت سرا ساخته شده است.^[۱۶] سقف دوره قاجاری نیز چند دهه قبل به کلّی ویران شده و در سالهای اخیر گنبدی آجری به شیوه سنّتی بر فراز آن ساخته‌اند که بزرگ‌ ترین گنبد مجموعه به شمار می‌آید.

بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

بروزرسانی شده در تاریخ: ۳۰ اردیبهشت ,۱۳۹۸

باغ پهلوان پور مهریز یزد

باغ پهلوان پورمهریز یزد در اختیار یکی از تاجران یزدی به نام علی پهلوان پور بود و قدمت این باغ به اواخر دوره قاجار بر می گردد. باغ پهلوان پور مهریز از جمله بناهای فرهنگی و تاریخی است که هنر، معماری و طبیعت را در کنار هم دارا می باشد. آب روانی از داخل این باغ می گذرد که جاذبه خاصی را ایجاد نموده و این آب از قناتی به نام حسن آباد سرچشمه گرفته است. علاوه بر قنات حسن آباد، باغ پهلوان پور از قنات های شاه حسینی و مزویر آباد نیز آبیاری می شود. سهمیه آب این باغ هر ۱۲ روز یکبار صورت می گیرد.
مساحت باغ پهلوان پور یزد، ۵ هکتار است که شامل بخش های زیر است:
بخش مرکزی : مجموعه ورودی، ساختمان کوشک
بخش غربی : بنای زمستانخانه
بخش جنوب شرقی : برج گلین
بخش جنوبی : کارگاه های قالی بافی و ریسندگی، اصطبل و انبار

باغ پهلوان پور مهریز یزد
تزئیناتی که در برج گلین صورت پذیرفته همانند تزیینات دوره زندیه می باشد اگرچه این بنا مختص دوره قاجار است.
اصلی ترین مسیر باغ پهلوان پور یزد، زیباترین بنای باغ، کوشک یا شربتخانه قرار گرفته است. در بخش داخلی آن، حوض خانه، گوشواره و تالار قرار گرفته است و آب روان قنات حسن آباد پس از اینکه از وسط کوشک می گذرد، در باغ جاری می گردد. آشپزخانه، حمام و انباری در کنار کوشک قرار دارد.
بنای زمستخانه با توجه به اقلیم منطقه برای استفاده در زمستان و در زمان دوره پهلوی ساخته شد. این بنای یک طبقه ای شامل اتاق های نشیمن، مطبخ و پستو بود. بنایی به نام سرایداری که محل سکونت خدمه باغ بود در سمت شمالی باغ واقع شده است.
سبک معماری باغ پهلوان پور ترکیبی از معماری کوشکی و حیاط مرکزی می باشد و با توجه به وضعیت آب و هوا و خاک شکل گرفته است. در دو طرف جوی اصلی باغ درختان چناری به چشم می خورد. کوشک باغ پهلوان پور در دو طبقه ونیم و در زمان قاجار ساخته شده است.
در باغ پهلوان پور درختان انار، خرمالو و بادام دیده می شود و این نشان دهنده آب و هوای متفاوت این منطقه نسبت به گرمای زیاد استان یزد است که چنین درختانی ثمر می بخشد.

باغ پهلوان پور مهریز یزد

باغ پهلوان پور مربوط به اواخر دوره قاجار است و در مهریز، محله مزویر آباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۳۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باغ پهلوان پور مهریز به دلیل روان بودن آب از داخل آن از گذشته دارای جاذبه خاصی بوده است. این آب از قنات مشهور به «حسن‌آباد» سرچشمه می‌گیرد و … به جز باغ پهلوان پور به طور مستقیم از هیچ‌یک از باغهای منطقه عبور نمی‌کند. آب قنات حسن‌آباد درختان چناری را که در حاشیه آن روییده‌اند، سیراب می‌کند. علاوه بر قنات ذکر شده این باغ از طریق دو رشته آب دیگر به نام قنات شاه حسینی و قنات مزویر آباد، آبیاری می‌شود.

باغ دارای ۱۶ حقابه (سهمیه آب در اصطلاح محلی یزد حقابه نامیده می‌شود) است که هر ۱۲ روز یکبار به آن متعلق می‌گیرد. زمان هر حقابه بین ۱۰ الی ۱۱ دقیقه است که به آن سبو نیز گفته می‌شود.
دو طرف جوی اصلی باغ پهلوان پور درختان تنومند و سالخورده چنار قرار دارند. درختان مثمر باغ نیز شامل انار، بادام و خرمالو است و کاشت این درختان با توجه به گرمای زیاد استان یزد نمایانگر آب و هوای متفاوت نسبتاً خنک این منطقه است.
باغ پهلوان پور از لحاظ معماری نمایانگر تغییرات سبک باغسازی کهن ایرانی به سمت و سوی باغسازی رایج امروزی است. این باغ شامل یک مجموعه ورودی، ساختمان کوشک یا شربتخانه، بنای زمستانخانه، بنای سرایداری، حمام و آشپزخانه است. سبک معماری آن ترکیبی از معماری کوشکی و حیاط مرکزی است که کوشک اصلی در مرکز آکس اصلی باغ قرار دارد، مسیر عبوری آب در باغ نیز از این محور است. علاوه بر این محور اصلی آب در دو محور دیگر نیز جریان دارد که باغ آرایی حول این دو محور به وجهی زیبا صورت گرفته است، به این معنا که درختان نظام ساز باغ در حاشیه این دو خیابان کاشته شده‌اند.
مجموعه ورودی باغ شامل برج – اصطبل و کاهدان است. تزیینات برج همانند تزیینات دوره زندیه است اگر چه تاریخ احداث تمامی این سه بنای ذکر شده مربوط به دوره قاجار است. زیباترین بنای باغ کوشک یا شربتخانه است که در آکس اصلی‌ترین مسیر باغ واقع گردیده است.

باغ پهلوان پور مهریز یزد
ساخت کوشک به دوره قاجار مربوط می‌شود و در سه سطح (دو و نیم طبقه) طراحی شده است. بخش داخلی کوشک شامل تالار- حوضخانه و گوشوارها است که آب قنات حسن‌آباد پس از آنکه وسط کوشک عبور می‌نماید، و در باغ جاری می‌شود. بنای معروف دیگر که در مجموعه وجود دارد، بنای زمستانخانه است که ساخت آن به دوره پهلوی اول مربوط می‌شود از آن جهت به زمستانخانه مشهور است که جهت آن با توجه به اقلیم منطقه، بنا را برای استفاده در زمستان مناسب می‌ساخته است. این بنا در یک طبقه ساخته شده و اتاقهای نشیمن، پستو، طنبی و مطبخ را شامل می‌شود.
این باغ از دارایی‌های شادروان تاجر و پهلوان یزدی «علی پهلوان پور» بوده است.
در کنار کوشک آشپزخانه، حمام و انباری قرار داشته است که اخیراً بوسیله حفاری از زیر خاک بیرون آورده شدند. بنای مشهور به سرایداری نیز که محل سکونت و کارگاه خدمه باغ بوده است در جبهه شمالی باغ قرار دارد.

باغ پهلوان پور مهریز یزد