بایگانی ماه بهمن, ۱۳۹۷

بروزرسانی شده در تاریخ: ۲۱ خرداد ,۱۳۹۸

خزانه ها در ایران:

دوستان اینها اطلاعاتی مفیدی درباره خزانه های پیش و بعد از اسلام در ایران است که ما را با مفهوم کلی این نوع از اموال بیشتر آشنا می کند.

خزانه : محل نگهدارى مسکوکات، جواهرات و اشیاى گران‌بها. خزانه، واژه‌اى عربى و به معناى گنجینه، دفینه، اندوخته و مال و نقود بسیار است .

در ایران پیش از اسلام شاهان هخامنشى خزانه‌هاى متعددى داشتند که با خراج، هدایا و غنایم فراهم مى‌آمد و در شهرهایى چون شوش، تخت جمشید، بابل، استخر، پاسارگاد و هگمتانه نگهدارى مى‌شد .مسکوکات، اسباب و آلات زرین و سیمین، اسناد، پرده‌هاى گران‌بهاى نقاشى شده، زیورآلات، جواهرات، جامه، پارچه و فرش محتویات این خزاین را تشکیل مى‌داد.بخشى از مجموعه بناهاى تخت جمشید به خزانه اختصاص داشت که طبق الواح مکشوفه آن، متولى خزانه را گنزبر (گنج‌ور) و گاه کپنوش‌کى‌رَ، که واژه‌اى عیلامى است، مى‌نامیدند
از تحقیقات کریستن‌سن برمى‌آید که ساسانیان دو نوع خزانه داشته‌اند :

۱٫خزانه شاهى که خزانه‌دار آن ظاهرآ عنوان گنجور داشت؛

۲٫مخازن و ذخایر حکومتىِ سلطنت که زیرنظر ایران انبارگ بذ اداره مى‌شد.

کریستن‌سن به نقل از تئوفیلاکتوس سیموکاتا این سمت را جزو مناصب لشکرى برشمرده و شاید به همین سبب یکى از وظایف صاحب این منصب، نگهدارى و آماده‌سازى سلاحها و مراقبت از آنها بوده است .سیموکاتا در عین حال در بیان مقامات موروثىِ کشورى نیز از ریاست اداره وصول مالیات و بازرسى خزاین سلطنتى نام برده است .اگر به ارزش تاریخى روایات فردوسى، به‌ویژه درباره حوادث اواخر دوره ساسانى، معتقد باشیم مى‌توانیم با استناد به اشعار او از گنجینه‌ها و خزینه‌هاى بسیار زیاد خسرو دوم  سخن بگوییم. هر چه باشد، بسیارى از خزاین ساسانى بعدها به دست مسلمانان افتاد و در شکل‌گیرى هسته اولیه خزانه خلافت اسلامى مؤثر افتاد.

در دوره خلافت اصطلاح خزانه گاه مترادف بیت‌المال به کار رفته است. بیت‌المال که غالبآ اموال عمومى را شامل مى‌شد نهادى اسلامى و متعلق به نظام حکومتى خلافت بود. حال آنکه خزانه که غالبآ اموال شخصى سلطان را دربر مى‌گرفت در زمره بیوتات سلطنتى* بود و به لحاظ تاریخى پیشینه‌اى بسیار کهن‌تر داشت. ازاین‌رو، چندى پس از تأسیس بیت‌المال و در پى تحول خلافت اسلامى به حکومت سلطنتى موروثى، موضوع تفاوت میان اموال شخص خلیفه یا سلطان با اموال عمومى، سبب پدیدآمدن تعابیرى چون بیت‌المال عامه، بیت‌المال خاصه، خزانه اصل و خرج و خزانه خاص گردید که گویاى اتخاذ تدابیرى براى تفکیک این دو مفهوم است .جمع‌آورى و ساماندهى اموال عمومى و اعمال نظارت حکومتى بر آنها از نخستین دهه‌هاى شکل‌گیرى خلافت اسلامى مورد توجه قرار گرفت. در عصر خلفا و سپس امویان، عمده‌ترین منابع تأمین بیت‌المال، غنایم جنگى و خراج و جزیه بود. وفور این منابع درآمد، به‌ویژه غنایم جنگى، نه تنها بیت‌المال را به نحو چشمگیرى افزایش داد، بلکه در عصر امویان، به ایجاد خزانه‌هاى اختصاصى خلفا و عمّال حکومتى نظیر حجاج‌بن یوسف انجامید.خزانه در دستگاه خلافت عباسى و نیز در حکومتهاى مستقل یا نیمه مستقل مقارن با آن، هم به سبب وفور و تنوع ذخایر آن و هم از لحاظ تحولاتى که در تشکیلات خزانه‌دارى پدید آمد، اهمیت بسیار یافت. به نوشته ابن‌زبیر خزانه هارون‌الرشید  سرشار از سکه‌هاى طلا و نقره، ظروف زرین، انواع اسلحه، انواع جامه‌هاى گران‌بها، فرشها و عطریات بوده است. از این گزارش نمى‌توان مطمئن شد که آیا این مایه اموال همه در یک خزانه عام نگهدارى مى‌شده یا در چند خزانه اختصاصىِ جداگانه. اما از اشاره همین نویسنده به بانویى که وى را «صاحبه خزانه‌الجوهر» در دستگاه خلافت مأمون خوانده دست کم مى‌توان دریافت که یک خزانه، مختص جواهرات سلطنتى بوده است. با این‌همه با تکیه بر برخى منابع دیگر مى‌توان از تنوع و چندگونگى خزانه‌ها با اطمینان سخن گفت. مثلا از سیاق یکى از گزارشهاى ابوشجاع روذراورى برمى‌آید که خزانه‌هاى جداگانه‌اى براى پول و جامه و سلاح وجود داشته است. صابى نیز در گزارشى از ارقام شگفت‌انگیز پرداختها و هزینه‌هاى دارالخلافه در دوره مقتدر از خزانه سلاح، خزانه جامه و خزانه فرش نام‌برده است. در منابع همچنین برنگهدارى اسناد مهم حکومتى مانند برخى پیمان‌نامه‌ها و خطبه‌ها و فرمانها در خزانه تصریح شده است که هنوز روشن نیست در خزانه مستقلى نگهدارى مى‌شدند یا در یکى از خزانه‌هاى یاد شده.
اموال نقدى و جنسى خزانه‌ها عمدتآ از مالیات و خراج ولایات و حکام ، غنایم جنگى ؛ مصادره ، مقاطعه ، فروش مناصب؛ جریمه‌ها و هدایاى ارسالى اشراف و بزرگان و کارگزاران حکومت به پادشاهان سایر ممالک  به دست مى‌آمد.
مصارف خزانه عمدتآ پرداخت مواجب کارگزاران حکومتى، به ویژه سپاهیان و هزینه لشکرکشیها بود.
بنابر گزارش گردیزى عمرو لیثِ صفّارى به‌جز خزانه سلاح، سه خزانه مالىِ مجزا داشت: خزانه خراج و زکات، که آن را در وجه بیستگانى* و مواجب لشکریان خرج مى‌کرد؛ خزانه خاصه، که از عواید خاص و ضیاع و املاک شخصى وى جمع مى‌شد و مخارج جارى دربار و مطبخ خاص از محل آن بود؛ خزانه مداخل، که از عواید اتفاقى و مصادره‌هاى مختلف به‌دست مى‌آمد و صرف خلعتها و صله‌هاى اعطایى به رسولان و مُنهیان (خبررسانان) مى‌شد. ظاهرآ با نظر به مصارف این خزانه بوده که به آن نام «خزانه صِلات» هم داده بودند
در دوره عباسى اهمیت بى‌بدیل خزانه در اداره مملکت و پیشبرد نقشه‌هاى جنگى و سایر برنامه‌هاى حکومتى موجب گسترش و توسعه خزانه گردید. در منابع، علاوه بر رئیس خزانه که کاملا معتمد سلطان یا حاکم بوده، از کارکنان متعدد خزانه یاد شده است، مانند بیتکچیان و دبیران، حمالان، غلامان و نیز شحنه خزانه .بنابر یکى از گزارشهاى صابى رقم قابل توجهى از درآمدهاى خزانه‌هاى جامه و فرش و سلاح به پرداخت حقوق کارکنان و صنعتگرانِ این ادارات اختصاص داشته است.
هنگامى که ایلخانان حکومت خود را در ایران بنیاد نهادند، نظام خزانه مانند سایر سازمانهاى ادارى کشور به هم ریخت. با نابودى ولایات و نظام کشاورزى و کاهش جمعیت، دست‌کم تا پیش از دوره غازان، اموال خزانه دیگر از طریق خراج و مالیاتهاى کشاورزى تأمین نمى‌شد. اما مغولان به زودى دریافتند که شرط لازم براى وصول منظم مالیاتها و رسیدن آن به خزانه مرکزى، احیاى نیروهاى تولیدى است .
به نوشته رشیدالدین فضل‌اللّه حکام مى‌بایست سه خزانه داشته باشند: خزانه مال، خزانه سلاح و خزانه خوراک و پوشاک. به این خزانه‌هاى سه ‌گانه خزاین خرج مى‌گفتند و رعیت، که در حکم خزانه دخل بود، این خزانه‌ها را پر مى‌کرد. به روایت رشیدالدین فضل‌اللّه ؛ ثبت حساب خزانه در آغاز حکومت مغولان مرسوم نبود و فقط چند خزانه‌چى مأمور بودند هر چه را که از اطراف به درگاه مى‌رسید تحویل بگیرند و همه را در یک جا بنهند و مخارج لازم را بپردازند و آنگاه که چیزى در خزانه باقى نمى‌ماند، خان را مطّلع سازند. این آشفتگى تا آنجا بود که محل خاصى براى اموال رسیده وجود نداشت و آنچه از اطراف مى‌رسید، در صحرا روى هم انباشته مى‌کردند و با نمدى مى‌پوشاندند. اتلاف اموال خزانه دیگر مشکل عمده این روزگار بود. بعدها نیز که خزانه‌اى براى زر و جواهرات معیّن شد، بعضى از خانها، مانند اوگتاى‌قاآن و گیوک‌خان؛ با بخششهاى بى‌حد و حصر خود خزانه را از مال تهى کردند ؛ افزون بر این، هنگامى که مال و زر از ولایات مى‌رسید، امرا و دوستان خزانه‌داران نزد آنان مى‌رفتند و «باریقو» (سهمى از خزانه سلطنتى که به هدیه گرفته مى‌شد) مى‌ستاندند. بدین ترتیب، پیداست که هر سال چه اندازه از اموال خزانه تلف مى‌شد و درنتیجه، وقتى غازان بر تخت خانى نشست، خزانه‌ها از مال تهى، ولایتها خراب، اموال دیوانى در معرض تلف شدن و استحصال مالیات ناممکن شده بود. زیرا خزانه‌اى را که هولاکو از بغداد و شام و دیگر ولایات به چنگ آورده بود، خزانه‌ داران به تدریج دزدیده بودند و آنچه را باقى مانده بود احمد تگودار براى استقرار حکومت خود و جنگ با ارغون میان لشکریانش توزیع کرد و گیخاتو هم نه تنها چیزى به دست نیاورد، بلکه آنچه را هم ارغون جمع کرده بود، از دست داد. ازاین‌رو در دوره غازان، با تعیین خراج مقرر هر ولایت، خزانه را پر کردند .
در این دوره چند خزانه مستقل ایجاد شد؛ یکى نارین (خزانه خاص) که گران‌بهاترین اموال، مانند زرسرخ، مرصّعات و جامه‌هاى خاص، در آنجا نگهدارى مى‌شد. این خزانه در واقع صندوقى بود که پادشاه بر آن قفلى مى‌زد و با مُهر خویش آن را نشان مى‌کرد و یکى از خزانه‌داران همراه با خواجه‌سرایى مأمور محافظت از آن بود و بدون فرمان شاه و ثبتِ وزیر، چیزى از این خزانه خرج نمى‌شد. خزانه دیگر، بیدون (خزانه عام) بود و اموال کم ارزش‌تر، مانند زر سفید و جامه‌هاى پرمصرف‌تر را در آن مى‌نهادند و خزانه‌دار و خواجه‌سرایى به نگاهبانى از آن گماشته مى‌شدند. وزیر که این خزانه زیر نظر وى بود، اموال رسیده را در دفترى ثبت مى‌کرد و پس از مُهر کردن فهرست مصارف، سند را به امضاى‌خان مى‌رساند. خزانه‌دار مى‌بایست بر هر جامه‌اى که به خزانه مى‌آوردند، مُهر مخصوصى بزند تا نتواند آن را با جامه دیگر تعویض کند. به هر یک از چهار تن متولى خزانه‌هاى خاص و عام، از هر صد دینارِ رسیده به خزانه دو دینار به عنوان رسم‌الخزانه تعلق مى‌یافت. همچنین، خزانه سومى نیز ایجاد شد که یک دهم اموال خزانه‌هاى پیش گفته را به این خزانه انتقال مى‌دادند تا سلطان براى صدقه به مستحقان از آن هزینه کند . بر پایه سندى که در دستورالکاتب شمس منشى آمده، به تدبیر رشیدالدین فضل‌اللّه خزانه مستقل دیگرى نیز براى پرداخت مستمرى و صدقات به زهاد، سادات، مشایخ، علما و فقرا ایجاد شد. این صدقات هر سه ماه یک‌بار و نقد پرداخت مى‌شد. بعدها به تأسى از این تدبیر رشیدالدین فضل‌اللّه، جلایریان نیز چنین خزانه‌اى ایجاد کردند.
در دوره تیمور به سبب توجه ویژه شخص تیمور به امور مالى، خزانه اهمیت فزاینده‌اى یافت، چنان‌که به تعبیر تیمور گورکان در تزوکات تیمورى* ؛ پنج وزیر از هفت وزیرى که در دستگاه او خدمت مى‌کردند، در شمار «وزراى مالى که خزانه‌دار مملکت‌اند» بوده‌اند. ظاهرآ در میان این وزیران، «وزیر کارخانه‌هاى سلطنت که از مداخل و مخارج و جمیع خزانه و دواب آگاه» بود، مسئولیت مستقیم اداره خزانه را داشته است.
در میان آق‌قوینلوها، خزانه‌دارى منصبى پراهمیت بود و خزانه‌دار از اعضاى شوراى عالى آنان به شمار مى‌آمد.(آق‌قوینلوها و قراقوینلوها بخش مهمى از مصارف خزانه را به پرداخت حقوق ایناقان (نوکران خاصه) که از صاحبان مشاغل مهم و حساس حکومتى به شمار مى‌آمدند، اختصاص مى‌دادند
انباشت نقدینگى در خزانه‌هاى دوره صفوى نشانه ثبات و رفاه نسبى اقتصادى در این دوره است. اگرچه، برخى سلاطین این سلسله به هنگام جلوس، با پرداختهاى بى‌رویه خزانه را خالى مى‌کردند .اما همواره راههایى براى پرکردن خزانه وجود داشت. به نوشته سیورى شاه عباس اول براى جبران کسرى نقدینگى خزانه سلطنتى، ممالک (ولایاتى که به شکل تیول به سران قزلباش اختصاص یافته بود) را به املاک خالصه (املاک شاه) تبدیل کرد تا عواید این املاک مستقیمآ به خزانه شاه سرازیر شود. شاه صفى نیز این رویه را ادامه و توسعه داد .فهرستى که شاردن از درآمدهاى شاه داده است، حکایت از ثروت سرشار او دارد. کار نظارت بر اموال خزانه را ناظر که از مهم‌ترین وزیران و عالى‌ترین مقام مالى دستگاه صفوى به شمار مى‌آمد و تعیین و پرداخت حقوق و مستمرى همه کارکنان ادارات سلطنتى و مقامات عالى‌رتبه جزو وظایف اصلى‌اش بود، برعهده داشت .با این همه او اجازه نداشت بى‌اذن شاه به مخازن انباشته از جواهرات و نفایس که خواجه‌اى آن را اداره مى‌کرد، وارد شود. در واقع گرچه ناظر و صدراعظم از عایدات خزانه به طور کلى آگاهى داشتند، از مقدار و نوع آنها اطلاع دقیقى نداشتند
میرزا سمیعا از دو خزانه اندرون و بیرون سخن گفته که اطلاعات روشنى از آنها در دست نیست، اما مى‌توان حدس‌زد که خزانه اندرون شامل اموال خاصه شاه بوده، و خزانه بیرون به اموال و مصارف عمومى کشور اختصاص داشته است. به نوشته میرزا سمیعا؛«صاحبْ جمع خزانه عامره» یا خزانه‌دار، خواجه‌سرایى معتبر بود که کلیه اموال نقدى و جنسى خزانه سپرده او بود و کلیددار و سایر کارکنان خزانه تابع او بودند. صراف‌باشى خزانه عامره نیز مسئول تشخیص مسکوکات سره از ناسره‌اى بود که به خزانه آورده مى‌شد. میرزا سمیعا از مشرفِ خزانه عامره نیز یاد کرده است که ظاهرآ در دوران شاه طهماسب دوم و غلبه افغانها، این منصب به نوعى جایگزین صاحب جمع خزانه عامره شده است ؛ چرا که همان وظایفى را که زمانى بر عهده صاحب جمع خزانه عامره بود، براى او نیز برشمرده‌اند.
در دوره افشاریه اموال خزانه عمدتآ از مالیات ولایات، غنایم جنگى و پیشکشها به دست مى‌آمد .خزانه نادرى در قلعه‌اى واقع در کلات نادرى نگهدارى مى‌شد که از آن به خزانه عامره کلات* تعبیر شده است .ظاهرآ پرداخت از خزانه عامره را تحویلداران برعهده داشتند.پاره‌اى شواهد حاکى از تقلب خزانه‌داران است در پى قتل نادر خزانه و جواهرخانه او اولین جایى بود که غارت شد و جانشینان براى تثبیت پایه‌هاى اقتدار خود دست به بذل و بخشش زدند .
گاه که وجوه نقدینه در خزانه نبود و پرداخت مواجب لشکریان ضرورت مى‌یافت، حکومت ناگزیر مى‌شد طلاهاى موجود در خزانه را به مسکوک تبدیل کند و مصارف لازم را بپردازد. در دوره کریمخان در ۱۱۷۲، چنین حادثه‌اى روى داد.در این دوره نیز عمده اموال خزانه از محل مالیات ولایات حاصل مى‌شد و در خزانه، انواع خلعتها، جواهرات و مسکوکات انباشته بود .
اداره امور خزانه در دوره قاجار که از بزرگ‌ترین بیوتات سلطنتى بود، همراه با اداره ضرابخانه در اختیار خانواده معیّرالممالک قرار داشت .از دوره فتحعلى‌شاه به بعد، خزانه دو قسمت شده بود: یکى خزانه اندرون یا خزانه طلا و جواهر که کلید آن در دست شاه بود و کسى از اندوخته آن اطلاعى نداشت، و دیگرى خزانه مالیات که خزانه بقایاى مالیاتهاى کشور و سایر عایدات مملکتى بود و زیر فرمان معیرالممالکها و امین‌السلطانها اداره مى‌شد. حکام ولایات و ایالات موظف بودند باقى مالیاتِ حاصله محل حکومت خود را، پس از کسر مصارف محلى، حقوق سربازان و مواجب کارمندان ادارى و دولتمردان، به خزانه ارسال کنند. درآمد حاصل از گمرکات و اجاره برخى معادن، همچنین پیشکشهاى وزرا، رجال، حکام و اعیان نیز ابواب جمع خزانه‌دار مى‌گردید. شاه صندوق کوچکى داشت که انواع خلعتها در آنجا نگهدارى مى‌شد و پیشخدمتى صندوقدار آن بود. براى انعامهاى خاصِ شاه نیز اداره‌اى به نام «اداره صرف جیب مبارک» معیّن شده بود. حساب خزانه را، هر سال مستوفى رسیدگى مى‌کرد و به تأیید شاه مى‌رساند .بنابر گزارش اعتمادالسلطنه؛ «اداره خزانه مبارکه مالیه» که زیر مجموعه «وزارت مالیه و دربار اعظم» به شمار مى‌آمد، در دوره ریاست اسماعیل‌خان امین‌الملک، برادرِ امین‌السلطان، تشکیلات گسترده‌اى داشت و کارکنانى چون مستوفى، ناظم، تحصیلدار، تحویلدار و چند منشى و صرّاف و سررشته‌دار در آن خدمت مى‌کردند. به نوشته اعتمادالسلطنه  در این دوره هرگاه خزانه نظام که تابع وزارت جنگ بود به اداره خزانه مالیه ملحق مى‌شد، خزانه مالیه رونق و اعتبار چشمگیرى مى‌یافت. در یک رساله ادارى ـ مالى دوره قاجار، مکتوب در ۱۳۱۵، از وزارت خزانه عامره یاد شده است که مسئولیت دریافت مالیات و کلیه حقوق دیوانى از اداره استیفا ــکه تحت وزارت داخله بودــ و ادارات دیگر و پرداخت وجه مخارج دولتى را مطابق کتابچه دخل و خرج* بودجه (که وزیر مالیه آن را تهیه مى‌کرد) برعهده داشت. این وزارت در پایان سال، صورت محاسبات خود را به دولت تسلیم مى‌کرد و وزیر مالیه و اداره استیفا مى‌بایست آن را تأیید و امضا مى‌کردند .
در پى جنگهاى اول و دوم ایران و روسیه، جنگهاى ایران و عثمانى و دادن امتیازات و امضاى عهدنامه‌ها و درنتیجه، از دست دادن ولایات حاصلخیز و مهم و نیز مسائل پیش آمده در دوران مشروطه، در مدت کوتاهى خزانه قاجارى تهى شد. به این ترتیب، آشفتگى سیاسى و اقتصادى، کسرى بودجه و بدهى سنگین ایران به انگلیس و روسیه سبب شد تا مجلس تدابیرى در این باره بیندیشد و در ۱۳۲۹/ ۱۹۱۱، مورگان شوستر* امریکایى را به عنوان خزانه‌دار کل استخدام کند. در همین سال در پاسخ به درخواست شوستر مبنى بر اعطاى اختیارات بیشتر ؛ مجلس قانونى تصویب کرد که براساس آن خزانه‌دارِ کل، مسئولیت ادارات دیگرى چون اداره کل مالیاتها و عوارض و عایدات دولتى، اداره کل تفتیش و نظارت و محاسبات کلیه عایدات و مخارج مصوبه و نگاهدارى دفترهاى مربوط به آنها، اداره کل معاملات نقدى دولت یا بانک را برعهده گرفت و در خصوص تهیه بودجه مملکتى، صرفه‌جویى در مصارف و معاملات دولتى و اصلاحات مالیاتى اختیارات وسیعى به دست آورد.شوستر براى وصول مالیاتها، سازمانِ ژاندارمرىِ خزانه یا قراسوران مالیه را بنیاد نهاد تا قدرت اجرایى داشته باشد
در آن زمان، تشکیلات مالى کشور را سه وزیر اداره مى‌کردند: وزیر مالیه، وزیر خزانه و وزیر مالیاتهاى معوقه  ؛ اما در ۱۳۳۳، طبق قانون تشکیلاتِ وزارت مالیه، خزانه به عنوان یکى از ادارات این وزارت‌خانه، به صورت اداره خزانه‌دارى کل درآمد.

منابع :فریدون آدمیت و هما ناطق، افکار اجتماعى و سیاسى و اقتصادى در آثار منشتر نشده دوران قاجار، تهران ۱۳۵۶ش؛ محمودبن محمد آقسرایى، تاریخ سلاجقه، یا، مسامره‌الاخبار و مسایره‌الاخیار، چاپ عثمان توران، آنکارا ۱۹۴۴، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ش؛ ابن‌اسفندیار، تاریخ طبرستان، چاپ عباس اقبال آشتیانى، تهران ?]۱۳۲۰ش[؛ ابن‌بلخى؛ ابن‌بى‌بى، اخبار سلاجقه روم، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۵۰ش؛ ابن‌زبیر، کتاب الذخائر والتحف، چاپ محمد حمیداللّه، کویت ۱۹۵۹؛ ابن‌طُوَیر، نزهه‌المُقْلَتین فى اخبار الدولتین، چاپ ایمن فؤاد سید، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ ابن‌فضل‌اللّه عمرى، مسالکالابصار فى ممالک‌الامصار، سفر۳، چاپ احمد عبدالقادر شاذلى، ابوظبى ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛ ابوشجاع روذراورى، ذیل کتاب تجارب الامم، چاپ آمدروز، مصر ۱۳۳۴/۱۹۱۶، چاپ افست بغداد ]بى‌تا.[؛ محمدحسن‌بن على اعتمادالسلطنه، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۰ش؛ همو، المآثر والآثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران: اساطیر، ۱۳۶۳ش؛ عبدالقادربن ملوکشاه بداؤنى، منتخب‌التواریخ، تصحیح احمدعلى صاحب، چاپ توفیق ه . سبحانى، تهران ۱۳۷۹ـ۱۳۸۰ش؛ روبر برونشویگ، تاریخ افریقیه فى‌العهد الحفصى، نقله الى‌العربیه حمادى ساحلى، بیروت ۱۹۸۸؛ پى‌یر بریان، تاریخ امپراتورى هخامنشیان: از کوروش تا اسکندر، ترجمه مهدى سمسار، تهران ۱۳۷۷ش؛ فتح‌بن على بندارى، تاریخ سلسله سلجوقى = زبده‌النُصره و نخبه‌العُصره، ترجمه محمدحسین جلیلى، تهران ۱۳۵۶ش؛ بایزیدبیات، تذکره همایون و اکبر، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۳۶۰/۱۹۴۱؛ بیومى اسماعیل، النظم المالیه فى مصر و الشام: زمن سلاطین الممالیک، ]قاهره [۱۹۹۸؛ بیهقى؛ ایلیا پاولوویچ پطروشفسکى، کشاورزى و مناسبات ارضى در ایران عهد مغول، ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۵۷ش؛ تیمور گورکان، تزوکات تیمورى، تحریر ابوطالب حسینى تربتى به فارسى، آکسفورد ۱۷۷۳، چاپ افست تهران ۱۳۴۲ش؛ جوینى؛ عبدالحى حسنى لکهنوى، الهند فى‌العهد الاسلامى، چاپ عبدالعلى حسنى و ابوالحسن على حسنى ندوى، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۲/۱۹۷۲؛ حسن‌بن مرتضى حسینى استرآبادى، تاریخ سلطانى: از شیخ صفى تا شاه صفى، چاپ احسان اشراقى، تهران ۱۳۶۶ش؛ آنت دستره، مستخدمین بلژیکى در خدمت دولت ایران، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافى)، تهران ۱۳۶۳ش؛ دهخدا؛ محمدبن على راوندى، راحه‌الصدور و آیه‌السرور در تاریخ آل‌سلجوق، به سعى و تصحیح محمد اقبال، بانضمام حواشى و فهارس با تصحیحات لازم مجتبى مینوى، تهران ۱۳۶۴ش؛ رشیدالدین فضل‌اللّه، جامع‌التواریخ، چاپ محمد روشن و مصطفى موسوى، تهران ۱۳۷۳ش؛ همو، کتاب تاریخ مبارک غازانى: داستان غازان‌خان، چاپ کارل‌یان، لندن ۱۳۵۸/۱۹۴۰؛ همو، کتاب مکاتبات رشیدى، چاپ محمدشفیع، لاهور ۱۳۶۴/۱۹۴۵؛ على سامى، «خزانه‌هاى شاهنشاهى هخامنشى»، هنر و مردم، ش ۱۴۰ـ۱۴۱ (اردیبهشت و خرداد ۱۳۵۳)؛ محمدبن هندوشاه شمس منشى، دستورالکاتب فى تعیین‌المراتب، چاپ عبدالکریم علیزاده، مسکو ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶؛ ویلیام مورگان شوستر، اختناق ایران، ترجمه ابوالحسن موسوى شوشترى، تهران ۱۳۵۱ش؛ هلال‌بن مُحَسِّن صابى، رسوم دارالخلافه، چاپ میخائیل عوّاد، بغداد ۱۳۸۳/۱۹۶۴؛ همو، الوزراء، او، تحفه‌الامراء فى تاریخ الوزراء، چاپ عبدالستار احمد فراج، ]قاهره [۱۹۵۸؛ احمدبن عبداللّه صاعدى شیرازى، حدیقه‌السلاطین قطبشاهى، چاپ على‌اصغر بلگرامى، حیدرآباد، دکن ۱۹۶۱؛ صلاح خالص، اشبیلیه فى القرن‌الخامس الهجرى، بیروت ۱۹۶۵؛ ظهیرالدین ظهیرى نیشابورى، سلجوقنامه، تهران ۱۳۳۲ش؛ محمدبن عبدالجبار عتبى، ترجمه تاریخ یمینى، از ناصح‌بن ظفر جرفادقانى، چاپ جعفر شعار، تهران ۱۳۵۷ش؛ عزالدین عمرموسى، الموحدون فى‌الغرب الاسلامى: تنظیماتهم و نظمهم، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱؛ علیمحمدخان بهادر دیوان گجرات، مرآت احمدى، چاپ عبدالکریم‌بن نورمحمد و رحمه‌اللّه‌بن فتح محمد، چاپ سنگى بمبئى ۱۳۰۶ـ۱۳۰۷؛ ابوالحسن غفارى کاشانى، گلشن مراد، چاپ غلامرضا طباطبائى مجد، تهران ۱۳۶۹ش؛ فرزاد فخیمى، تحولات سازمانهاى دولتى ایران از مشروطیت تا امروز، تهران ۱۳۷۳ش؛ ابوالقاسم فردوسى، شاهنامه فردوسى، ج ۹، چاپ برتلس، مسکو ۱۹۷۱؛ محمدقاسم‌بن غلامعلى فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمى)، چاپ سنگى ]لکهنو[: مطبع منشى نولکشور، ]بى‌تا.[؛ قلقشندى؛ آرتور امانوئل کریستن‌سن، وضع ملت و دولت و دربار در دوره شاهنشاهى ساسانیان، ترجمه و تحریر مجتبى مینوى، تهران ۱۳۷۴ش؛ کشف تلبیس، یا، دو روئى و نیرنگ انگلیس، از روى اسناد محرمانه انگلیس در باب ایران، چاپ عین‌اللّه کیانفر و پروین استخرى، تهران: زرین، ۱۳۶۳ش؛ عبدالحى‌بن ضحاک گردیزى، تاریخ گردیزى، چاپ عبدالحى حبیبى، تهران ۱۳۶۳ش؛ ابوالحسن‌بن محمدامین گلستانه، مجمل‌التواریخ، چاپ مدرس رضوى، تهران ۱۳۵۶ش؛ عبدالحمید لاهورى، بادشاهنامه، چاپ کبیرالدین احمد و عبدالرحیم، کلکته ۱۸۶۷ـ۱۸۶۸؛ ولادیمیر گریگوریویچ لوکونین، تمدن ایران ساسانى: ایران در سده‌هاى سوم تا پنجم میلادى، ترجمه عنایت‌اللّه رضا، تهران ۱۳۶۵ش؛ لئوى آفریقایى، وصف افریقیا، ترجمه عن‌الفرنسیه محمدحجى و محمداخضر، بیروت ۱۹۸۳؛ آدام متز، تمدن اسلامى در قرن چهارم هجرى، یا، رنسانس اسلامى، ترجمه علیرضا ذکاوتى قراگزلو، تهران ۱۳۶۴ش؛ محمدکاظم مروى، عالم آراى نادرى، چاپ محمدامین ریاحى، تهران ۱۳۶۴ش؛ عبداللّه مستوفى، شرح زندگانى من، یا، تاریخ اجتماعى و ادارى دوره قاجاریه، تهران ۱۳۷۷ش؛ مسکویه؛ بئاتریس فوربس منز، برآمدن و فرمانروایى تیمور: تاریخ ایران و آسیاى مرکزى در سده‌هاى هشتم و نهم هجرى، ترجمه منصور صفت گل، تهران ۱۳۷۷ش؛ میرزا سمیعا، تذکره‌الملوک، چاپ محمد دبیرسیاقى، تهران ۱۳۷۸ش؛ ولادیمیر فئودوروویچ مینورسکى، سازمان ادارى حکومت صفوى، یا، تحقیقات و حواشى و تعلیقات استاد مینورسکى بر تذکره الملوک، ترجمه مسعود رجب‌نیا، چاپ محمد دبیرسیاقى، تهران ۱۳۳۴ش؛ ناصرالدین منشى کرمانى، نسائم‌الاسحار من لطائم الاخبار در تاریخ وزراء، چاپ جلال‌الدین محدث ارموى، تهران ۱۳۳۸ش؛ محمدبن احمد نسوى، سیرت جلال‌الدین مینکبرنى، چاپ مجتبى مینوى، تهران ۱۳۶۵ش؛ على‌نقى نصیرى، القاب و مواجب دوره سلاطین صفویه، چاپ یوسف رحیم‌لو، مشهد ۱۳۷۲ش؛ حسن‌بن على نظام‌الملک، سیرالملوک (سیاست‌نامه)، چاپ هیوبرت دارک، تهران ۱۳۷۲ش؛ عبدالمجید نعنعى، الاسلام فى طلیطله، بیروت: دارالنهضه‌العربیه، ]بى‌تا.[؛ همو، تاریخ‌الدوله الامویه فى‌الاندلس، بیروت ?] ۱۹۸۶[؛ احمدبن عبدالوهاب نویرى، نهایه الارب فى فنون‌الادب، قاهره ] ۱۹۲۳[ـ۱۹۹۰؛ غلامرضا ورهرام، نظام حکومت ایران در دوران اسلامى: پژوهشى در تشکیلات ادارى، کشورى و لشکرى ایران از عصر مغول تا پایان قاجار، تهران ۱۳۶۸ش؛
Jean Chardin, Voyages du Chevalier Chardin en Perse et autres lieux de l’Orient, ed. L. Langles, Paris 1811; Arthur Emanuel Christensen, L’Iran sous les Sassanides, Osnabruck 1971; K. A. Sajun Lal, “The Mughals in the Deccan: 1687-1724”, in History of medieval Deccan: 1295-1724, vol.1, ed. H. K. Sherwani, Hyderabad, Deccan: The Government Andhra Pradesh, 1974; Roger Mervyn Savory, Iran under the Safavids, Cambridge1980.
/ نادیا برگ‌نیسى و گروه تاریخ اجتماعى /

بروزرسانی شده در تاریخ: ۲۱ خرداد ,۱۳۹۸

ساختار قبور خمره ای:

دوستان قبور خمره ای نوعی از تدفین بوده که در زمانی اشکانیان رواج داشته است .در اینجا می خواهیم در باره ساختار این قبور صحبت کنیم.ببینید خمره ای که در این نوع تدفین بکار برده می شد خوب پخته می شد و جنسش بسیار سخت بود و بیشتر آجری رنگ و دارای خمیر قرمز رنگ بود و اندازه معمول آنها اینگونه بود که

بزرگ ترین آنها دارای ۱٫۸۰ متر طول و ۱٫۲۰ قطرشکم و ۶۵ سانتی متر قطر دهانه بوده است و کوچکترین آنها که قبور کودکان بود ۹۰ سانی متر طول و ۶۵ سانتی متر قطر شکم و ۳۰ سانتی متر قطر دهانه بود.

بروزرسانی شده در تاریخ: ۱۱ بهمن ,۱۳۹۷

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

گنج های گمشده شوالیه‌های معبد(تمپلارها)

شوالیه‌ها کار خود را با مقاصد بشر‌دوستانه شروع کردند؛ حفاظت از زائرین در مقابل راهزنان در مسیرهای منتهی به اماکن مقدس در خاورمیانه. ولی هر چه این نهاد قرون وسطایی در کار خود بهتر شد، قدرتمندان اروپا بیشتر به سراغ آنها رفتد، امتیازات صادره از سوی پاپ و مصونیت‌های مالیاتی، به طرف آنها سرازیر شد و کمک‌های مالی سربه فلک زد. به دستور پادشاه فرانسه «فیلیپ چهارم»، رهبران کلیدی شوالیه‌های معبد دستگیر شدند و اتهام کفر (انکار مسیح، تف انداختن به صلیب) به آنها وارد شد. یک ماه بعد به دستور «پاستورالیس پراامیناته» تمامی حکام کشورهای اروپایی باید، سران شوالیه‌ها را دستگیر و اموال آنها را مصادره می‌کردند.

ولی دیگر خیلی دیر شده بود. شوالیه‌های سراسر اروپا دست به کار شده و ثروت خود را به نقطه نامعلومی منتقل کرده بودند. ماهیت واقعی این گنجینه ناشناخته است، ولی باور بر این است که ثروت آنها شامل جواهرات، سکه، سند زمین، هنرهای دستی خاورمیانه و امتیازات سلطنتی می‌شده، که همه‌ی اینها نتیجه قدرت بی‌پایان آنها بود. حفاری‌های مختلف و پرهزینه در عمق ۷۲ متری چاهی در جزیره‌ی «اوک» شده، که به غیر از مرگ ۶ نفر چیزی حاصل نشد. به نظر می‌رسد تاریخ شوالیه‌های معبد همواره سرشار از افسانه‌های پول و خون باقی خواهد ماند.

گنج‌های پنهان نازی‌ها

ارزش تمام اموال به سرقت رفته توسط آلمان نازی نامشخص است. یکی از منابع درآمد نازی‌ها، دارایی‌ها و اموال قربانیان اردوگاههای مرگ و کار اجباری بود. مواردی همچون حلقه‌های طلای ازدواج، ساعت‌های جیبی، جعبه سیگار، جواهرات و دندان‌های طلای آنها به توسط نازی‌ها به سرقت می‌رفت. بقیه اموال قربانیان مانند خانه‌های آنها، نقاشی‌ها و آثار هنری، سهام بانکی و دیگر موارد مشابه قبل از رفتن آنها به اردوگاهها ضبط و نگه‌داری می‌شد. طلاهای جمع‌آوری شده به بانک رایش فرستاده می‌شدند تا ذوب شوند و به شمش تبدیل شوند. بیشتر این شمش‌های طلا در معدن‌های متروکه در آلمان نگه داری می‌شدند، مانند معدن مرکرز، که توسط نیروهای آمریکا در سال پایان جنگ جهانی دوم کشف شد. برخی دیگر از این اموال، مانند اموال شخصی قربانیان اردوگاهها پس از آزادسازی آنها در آن مکان‌ها کشف شدند.

یکی از گزارش‌های افشا شده از خزانه آمریکا در سال ۱۹۴۶، نشان داده که واتیکان در جریان جنگ جهانی دوم، ۳۵۰ میلیون فرانک سوییس را به شکل شمش‌های طلا به نازی‌ها مصادره کرده تا از آن محافظت کند و مقداری از آن را در حساب‌های متعدد خود در سوییس قرارداده است. نویسنده این یادداشت «امرسون بیگلو» که کارمند خزانه‌داری بود، ادعایش را از قول یک منبع معتبر در ایتالیا -که احتمالا جاسوس آمریکاست- ذکر کرده وقتی این سند در ۱۹۹۷ فاش شد، واتیکان فورا آن را انکار کرد.

«خواکین ناواروالز» سخنگوی واتیکان گفت: مدرکی برای چنین گزارشی وجود ندارد، و اعتبار این جاسوس آمریکایی را زیر سوال برد. با این حال، در سال ۱۹۹۹ بازماندگان هولوکاست بابت طلاهای غارت شده، شکایتی علیه بانک واتیکان ثبت کرده‌اند؛ این شکایت در دادگاه‌های آمریکا به دلیل مصونیت این نهاد سیاسی و بیرون بودن مساله از حوزه قضایی این کشور، رد شد. بعضی از محققان معتقدند که این گنجینه در زیر دریاچه «تاپلیتز» اتریش پنهان شده است و عده‌ای دیگر می‌گویند که همه پول‌ها به همراه شمش‌های طلا و جواهرات در بانک‌های مختلف جهان سپرده شده‌اند. از آنجا که محل دقیق گنج هیتلر مشخص نیست، این ثروت چهار میلیارد دلاری به صورت یک راز اسرارآمیز باقی‌مانده است.

طومارهای دریای مرده

طومارهای دریای مرده دست‌نوشته‌های کهنی هستند که در کرانه شمال غربی بحر المیت در نزدیکی وادی قمران بین سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۶ میلادی کشف شده‌است. این طومارها بیشتر به زبان عبری نوشته شده‌اند و شامل نسخه‌هایی از عهد عتیق انجیل هستند. یافته‌ها شامل ۱۵۰۰۰ قطعه از ۸۰۰ تا ۹۰۰ نوشتار بوده که در طی سده‌های سوم تا دوم پیش از میلاد به نگارش درآمده‌اند. بیشتر پژوهندگان بر این باورند که این نوشته‌ها که در یازده غار پیدا شده‌اند متعلق به یک گروه فرقه‌ای خاص از یهودیان به نام اسنی‌ها می‌باشد. این گروه از یهودیان معتقد بودند که دنیا به شکل مشخصی میان نیروهای خوب و نیروهای شیطانی تقسیم شده‌است. آنها خود را از بقیه یهودیان جدا کرده بودند و زندگی اجتماعی تشکیل داده بودند که توسط یک رهبر «ماشیح‌گونه» هدایت می‌شد.

نزدیک بودن زمان تالیف این نوشته‌ها به سده یکم میلادی اطلاعاتی درباره پیدایش مسیحیت و برهم‌کنش مسیحیان آغازین و آداب و رسوم مذهبی یهودیان فراهم می‌کند. با بررسی تمام اتفاقاتی که پیرامون انتشار این نسخه‏‌ها افتاد می‌‏توان گفت که پس از گذشت بیش از ۶۰ سال از اکتشاف طومارهای دریای مرده هنوز اطلاعات ما از این طومارها و اسرار آن بسیار مبهم و اندک است.

اتاق کهربا

این اتاق که از آن به عنوان هشتمین شگفتی جهان یاد می‌شود، به طور قطع بی‌نظیرترین گنجینه گمشده تاریخ است. این اتاق ۱۱ فوت مربعی دارای پانل‌های دیواری جواهرنشان تزیین‌شده با چندین تن کهربای درخشان، آینه‌های بزرگ با قاب طلا و ۴ معرق‌کاری بزرگ و فوق‌العاده است. کهربا در قالب ۳ ردیف با جواهرات گران‌بها و چارچوب‌های شیشه‌ای که هنرمندانه روی آن‌ها کنده‌کاری شده، تزیین شده است. این اتاق توسط پادشاه پروس ساخته و به سزار روسیه در سال ۱۷۱۶ هدیه داده شد. این اتاق زیبا و گرانبها در کاخ کاترین در حوالی سن پترزبورگ واقع شده بود.

شاید بتوان گفت این منحصر به‌فردترین گنج گمشده تاریخ باشد؛ اتاقی که تمام دیوارهایش با کهربا و انواع جواهرات قیمتی و آینه‌های طلاکاری‌شده و چهار نوع موزاییک کاری فلورانسی تزئین شده بود. اگر این اتاق امروز وجود داشت، ارزش آن بیش از ۱۴۲ میلیون دلار بود. آوازه دلربایی این اتاق به گوش آدولف هیتلر هم رسیده بود و هنگامی که او با ارتش نازی به روسیه حمله کرد، کوشید این اتاق را همراه خودش به آلمان ببرد. اما با اولین تکان‌ها چندین تن جواهرات و تزئینات اتاق شروع به خرد شدن کردند. هرچند او تلاش کرد با چسباندن کاغذ دیواری مانع از فروریختن آن شود اما این اقدام هم بی فایده بود. سال ۱۹۴۱ نازی‌ها بخش‌های زیادی از شهر را فتح کردند و سال ۱۹۴۵ بار دیگر روسیه آن را پس گرفت. اما آن روز دیگر کسی از این اتاق اطلاعی ندارد.

گنج ریش سیاه

دزد دریایی موفق شد در مدت کوتاهی ثروت زیادی برای خود و گروهش به دست بیاورد که فقط افسانه آن تا به امروز باقی مانده و خبری از خود این گنج‌ها نیست. البته روش این دزد دریایی آن قدر حساب شده بود که اسم او در میان موفق‌ترین دزدان دریایی قرار داد. در آن دوران که ثروت هر کشور با میزان طلاهایی که داشت سنجیده می‌شد، کشور اسپانیا دست به استخراج طلا و نقره از معدن‌های مکزیک و آمریکای جنوبی می‌زد و این طلاها را با کشتی به کشورش منتقل می‌کرد اما کشتی‌های اسپانیایی در راه بازگشت به اسپانیا با مشکل بزرگی به اسم ریش سیاه مواجه می‌شدند.

ریش سیاه و خدمه‌اش با خونسردی کامل خود را در مکان‌های مناسب بر سر راه کشتی های اسپانیایی مخفی می‌کردند و در یک حمله غافلگیرانه طلاهای آنها را می دزدیدند. حرف های زیادی درباره ریش سیاه شنیده می شد مثل اینکه او بسیار خشمگین، بی رحم و فرصت‌طلب است و برای رسیدن به هدفش به هیچ موجود زنده‌ای رحم نمی‌کند. اسم این دزد دریایی در دریای آتلانتیک، سواحل آمریکای جنوبی و شمالی، باهاما و کارولینای شمالی وحشت بر اندام همه می‌انداخت اما سرانجام در نوامبر سال ۱۷۱۸ رابرت ماینرد، کاپیتان یکی از کشتی‌های جنگی بریتانیا توانست او را به دام بیاندازد. رابرت ماینرد بعد از دستگیر کردن ریش سیاه، سر این دزد دریایی را از تنش جدا کرد و برای اعلام پیروزی و همچنین عبرت سایرین، سر او را روی دکل کشتی‌اش آویزان کرد.

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

اما سرنوشت طلاهای بی‌شمار و گنجینه عظیمی که او برای خود در طی سالها دزدی از کشتی‌ها دیگر جمع کرده بود چه شد؟ تا به امروز فقط همین قدر مشخص شده که محل و یا محل‌هایی که ریش سیاه گنج‌های خود را مخفی می‌کرد با مرگش برای همیشه از بین رفته است؛ با این حال جویندگان طلا هیچ وقت از تلاش برای یافتن گنجینه‌های او دست برنداشتند زیرا گنجینه‌های او جزو بزرگترین گنجینه‌های طلا در طول تاریخ به شمار می‌آیند. البته جزایر کارابین و غارهای جزایر سایمون جزو محل‌هایی هستند که خیلی‌ها احتمال می‌دهند گنج افسانه‌ای ریش سیاه در آنها مخفی شده باشد؛ با این حال جست‌و‌جو در این مکان‌ها هم بی‌نتیجه بوده است.

گنج فرعون

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

شگفتی سراسر وجود هوارد کارتر را فرا گرفته بود. کسی که سال ۱۹۲۲ توانست محل دفن فرعون مشهور مصر «توت آنخ آمون» را پیدا کند. راه ورود به مقبره و بعد راه رسیدن به این اتاقها آن قدر پیچده بود که سالها طول کشید تا کارتر توانست نقشه آنها را بکشد. در روایات آمده بود کنار مقبره فرعون، اتاق‌های بزرگ پر از صندوق‌های مخصوص جواهرات و مجسمه‌های قیمتی بود. اما وقتی سراغ جواهرات مقبره رفتند، اثری از آنها نبود! این شاید مرموزترین و عجیب‌ترین سرقت تاریخ باشد؛ چرا که مسیر دستیابی به مقبره فوق‌العاده پیچیده بود و پیدا کردن مسیر از فهم افراد عادی خارج بود. ضمن اینکه انتقال این همه ثروت و عتیقه، بدون اینکه کسی متوجه شود امکان‌پذیر نبود.

برخی تاریخ‌دانان معتقدند که سرقت این جواهرات کار همان معمارانی است که قرنها قبل از میلاد مسیح این مقبره را طراحی کرده و احتمالا همان نزدیکی‌ها بار دیگر آن را مدفون کرده‌اند تا سر فرصت و دور از چشم خاندان سلطنتی مصر، آنها را جابه‌جا کنند. فرضیه دیگری هم وجود دارد که سال‌ها بعد، پادشاهی به نام هریهور جانشین رامسس دهم شد. در آن زمان مصر مانند گذشته شوکت و جلال نداشت برای همین عده‌ای معتقدند که هریهور به فرزندش دستور داد تا از جواهرات قبر فرعون برای قبر آینده او استفاده کنند و جای دفنش را هم به کسی نگویند، اکنون هم قبر هریهور نامعلوم است.

ثروت پرو

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

در سال ۱۸۲۰ میلادی شهر لیما از کشور پرو در معرض یک شورش عظیم و عمومی قرار گرفت به همین منظور حکام پرویی تصمیمی گرفتند که جواهرات موجود در شهر را برای دور ماندن از سرقت به مکزیک منتقل کنند. گنج‌­ها شامل مقادیر زیادی جواهرات به صورت سنگ، شمعدان­های طلا، مجسم حضرت مریم از طلا و ظروف بسیار دیگر بود. این گنج یازده کشتی را به طور کامل پر کرد. ویلیام تامپسون مسئول کشتی در حال حمل این گنج عظیم به مکزیک بود. اما غافل از آنکه در میان همراهان و کارگران کشتی، دزدان دریایی رخنه کرده‌­اند. پس از سرقت، دزدان تصمیم گرفتند که جواهرات را به جزیره کوکاس در اقیانوس هند برده و در آن محل نگه دارند تا آب‌ها از آسیاب بیافتد.

تامپسون فرمانده کشتی هم که دیگر با دزدان همدست شده بود، به اتفاق سارقان به جزیره می‌­رود. اما ارتش مکزیک در تعقیب آنها وارد جزیره شد، به همین جهت دزدان به سوی جنگل­‌های انبوه گریختند. از آن زمان تاکنون دیگر هیچ اطلاعی از این گنج نیست. تاکنون نیز سیصد گروه به جستجوی این گنج رفته‌­اند اما به موفقیتی دست پیدا نکرده‌­اند. به همین جهت برخی مدعی‌اند دزدان دریایی گنج را در جزیره دیگری دفن کرده و سپس به این محل آمده‌­اند.

گنجینه مونتزوما

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

در زمان هجوم اسپانیایی‌ها به امپراتوری آزتک در مکزیک در تاریخ جولای ۱۵۲۰، پادشاه Montezuma به شدت مجروح شد و هرناندو کورتس فرمانده اسپانیایی به همراه افرادش تحت محاصره جنگجویان آزتک در پایتخت قرار گرفت. پس از روزها درگیری خونین، کورتس به افرادش دستور داد گنجینه‌های عظیم Montezuma را بسته‌بندی کردند تا شبانه بگریزند. اما هنوز مسیر زیادی را طی نکرده بودند که تحت محاصره قرار گرفتند. این درگیری و کشتار عظیم دریاچه «تزوکو» را مملو از اجساد اسپانیایی‌ها و گنجینه سرقت شده Montezuma کرد. ارتش وحشت زده اسپانیا در تلاش برای نجات جانشان، از بردن غنایم و گنجینه صرف نظر کردند. این گنجینه حاوی سکه‌های طلا و نقره بی‌شمار و جواهرات باارزش بود.

ساکنان پایتخت با آگاهی از هجوم دوباره اسپانیایی‌ها، بقایای گنجینه‌های شهر را در اطراف و درون دریاچه «تزوکو» دفن کردند. این گنجینه عظیم در زیر انبوه گل و لای به قدمت ۵ قرن در حاشیه مکزیکوسیتی (مظهر مدرن پایتخت آزتک‌ها) مدفون شده است. نسل‌های متعدد جویندگان گنج تلاش‌های ناموفقی برای یافتن این گنجینه عظیم انجام دادند و حتی یکی از روسای جمهور سابق مکزیک دستور داد بستر دریاچه را لایروبی کنند اما هیچ اثری از گنجینه یافت نشد.

مقبره کین شی هوانگ

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

سال ۱۹۷۴ زمانی که تعدادی از کشاورزان استان «شان شی» قصد حفر چاه آبی را داشتند، نمی‌دانستند که با بزرگترین گنجینه این هنر درست در ۵/۱ کیلومتری مقبره چین شی هوان مواجه خواهند شد. گنجینه‌ای که متشکل از تندیس هزاران سرباز، اسب، ارابه و سواره نظام است. در این منطقه پیش از کشف گنجینه عظیم ارتش سفالین همواره آثاری از سفالگری مشاهده شده اما گستردگی و عظمت این کشف در آن زمان با شگفتی فراوانی همراه بود.

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

در این مجموعه عظیم، مجسمه ۸ هزار سرباز، ۱۳۰ ارابه، ۵۲۰ اسب و ۱۵۰ اسب سواره نظام همه در اندازه‌های واقعی وجود دارد. از آنجا که این ارتش در نزدیکی مقبره چین شی هوان واقع شده است تصور می‌شود همه آن ها متعلق به یک مجموعه بوده باشند. دولت چین اجازه بازدید از این منطقه را به کسی نمی‌دهد و فقط چند تن از مقامات خارجی همچون ملکه الیزابت موفق به بازدید از این مجموعه شده‌اند و فقط تعدادی عکس و ویدیو از این مجموعه در اختیار عموم قرار دارد.

کشتی سن‌خوزه

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

کشتی بادبانی سن خوزه (San Jose)، کشتی افسانه‌ای اسپانیایی و مملو از جواهراتی از مستعمرات امریکایی بوده که بیش از ۳۰۰ سال قبل و در جریان جنگ با انگلیسی‌ها غرق شده است. اواخر نوامبر، ارتش کلمبیا، به همراه گروهی علمی متشکل از تاریخ‌شناسان و انسان‌شناسان، موقعیت کشتی را در ۱۶ مایلی کارتاگنا (Cartagena) شهری ساحلی در شمال کلمبیا، شناسایی کردند. گفته می‌شود این کشتی حامل میلیون‌ها سکه‌ی طلا و جواهرات مختلف است که ارزش آنها مجموعا ۱۴ میلیارد دلار برآورد شده است. آسوشیتدپرس اعلام کرد که شاید این بزرگ‌ترین گنجینه‌ی غرق‌شده در دنیا باشد.

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ

کشتی سن خوزه در تابستان ۱۷۰۸ غرق شد، که در تقویم اسپانیایی با ۸ ماه ژوئن برابر بود (در آن دوران، انگلیسی‌ها حدود چند دهه عقب‌تر از تقویم میلادی کنونی بودند). این کشتی در تلاش بوده تا از کشتی‌های جنگی انگلیسی پیشی بگیرد، که قصد داشتند سن خوزه را اسیر و یا مسیر آن را مسدود کنند. سن خوزه یک کشتی مهم، با سه عرشه و ۶۰۰ نفر روی آن بوده است. محموله‌ی آن – شامل طلا، نقره، زمرد، مروارید، الماس و یاقوت بنفش – به عنوان سرمایه برای جنگ اسپانیا علیه انگلستان و متفقین در نظر گرفته شده بود که بر سر جانشینی تاج و تخت اسپانیایی جنگیدند.

اکنون که این گنجینه کشف شده است، جنگ تازه‌ای بر سر اینکه چه کسی آن را تصاحب می‌کند، ایجاد شده است. قطعاً کلمبیا خواهان این گنج است. اما شرکت منجی امریکایی که در دهه‌ی ۱۹۸۰ موقعیتی مکانی برای کشتی مشخص کرده بود، مدعی سهم بزرگی از این گنجینه است (این ادعا سال‌ها در دادگاه مورد بحث قرار گرفته است.) اسپانیا نیز در تلاش است تا بخشی از این گنجینه را از آن خود کند. با تمام حرف‌های گفته شده، هنوز برخی از کارشناسان معتقدند که بخش عظیمی از این گنجینه در ته دریا جا خوش کرده و کشف نشده باقی‌مانده است.

بزرگترین گنج های گمشده‌ تاریخ