آشنایی با حمام موزه تاریخی چهار فصل اراک
آشنایی با حمام موزه تاریخی چهار فصل اراک
بی‌تردید حمام چهار فصل اراک یکی از جاذبه‌های گردشگری استان مرکزی است. این حمام از چهار بخش مجزای مردانه، زنانه، حمام مخصوص اقلیت‌های مذهبی و هم‌چنین حمام خصوصی تشکیل شده است. آب مورد نیاز حمام از آب جاری قنات تامین می‌شده و تقریبا تمام بنای داخلی حمام بوسیله کاشی‌های معرق هفت رنگ تزئین شده‌اند.
گنبد سربینه بر روی هشت ستون که به اشکال بسیار زیبای گل، مرغ و سرباز قاجاری کاشیکاری شده استوار است. نام چهار فصل بر گرفته از تابلوهای کاشی خوش نقش و نگاری است که در ارتباط با چهار فصل سال منقوش شده و در قسمت سربینه حمام مردانه واقع است.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)- منطقه مرکزی، هم‌اکنون مساحتی از بنا شامل سربینه مردانه گرم‌خانه رخت‌کن هشتی بین گرم‌خانه و رخت‌کن به موزه اختصاص یافته و اشیاء بسیار مهمی متعلق به دوره‌های مختلف قبل و بعد از اسلام در آن نگهداری می‌شود.
آشنایی با حمام موزه تاریخی چهار فصل اراک
موزه چهار فصل، بنای حمام چهار فصل اراک یکی از زیباترین آثار معماری و کاشیکاری ایران در قرون اخیر است، شاید به جرات بتوان گفت که این حمام با تزئینات ویژه آن در کشورهای اسلامی اثری منحصر به فرد است. ساختمان حمام با شکل‌گیری اراک در حدود ۱۰۰ سال پیش و در زمان حکومت احمدشاه قاجار توسط شخصی به نام حاج محمد ابراهیم خوانساری ساخته شده است.
این حمام حدود یک هزار و ۶۰۰ مترمربع مساحت داشته و این در حالی است که آب مورد نیاز حمام از آب جاری قنات تامین می‌شده و به لحاظ تامین آب و هم‌چنین حفظ گرما و حرارت، کف حمام حدود سه تا ۵/۳ متر از کف خیابان پایین‌تر ساخته شده است.
سقف تمامی بخش‌های حمام با آجر و ملات گچ و آهک به صورت گنبدی طاق زده شده است. کف حمام با سنگ‌های سیاه گرانیت و ملاط آهک و ساروج پوشیده شده است.
تنگ‌های سفالی، کاسه، خمره، قدح، پیمانه، انواع مجسمه، آفتابه و لگن، سنگ نوشته و ابزارآلات کشاورزی و دفاعی در این موزه نگهداری می‌شود. محراب تاریخی و با ارزش مسجد جامع ساوه که از آثار منحصر به فرد معماری و گچ‌بری دوره سلجوقیان است در این محل نگهداری می‌شود.
* وجه تسمیه آن به واسطه تابلوهای کاشی است *
آشنایی با حمام موزه تاریخی چهار فصل اراک
این مجموعه کم‌نظیر در ضلع شرقی خیابان شاهپور قدیم و خیابان دکتر بهشتی ( عباس‌آباد ) فعلی واقع است . وجه تسمیه آن به واسطه تابلوهای کاشی است. بر روی این کاشی‌های خشتی، نقوشی از مناظر طبیعی دیده می‌شود که احتمالاً حکایت از آن دارد که این حمام در چهار فصل سال می‌تواند مورد استفاده باشد. هم‌چنین کاشی‌هایی که نقوش آن‌ها شکارگاهی است و شامل جنگ بین شیر و اژدها و شیر و گاو است که در هر دوی آن شیر حیوان غالب است و به احتمال قوی بدین معنا بکار برده شده که در این حمام گرما به سرما غالب است چرا که شیر در عربی اسد خوانده می‌شود که یکی از ماه‌های گرم تابستان است و به این ترتیب مردم را برای ورود به حمام و استفاده از آن مشتاق‌تر می‌کرده است.
حمام از نظر معماری فوق‌العاده غنی است و می‌تواند از نظر سبک معماری و ویژگی‌های تاریخی و از نظر شهرسازی و ارزش‌های آن مورد بررسی قرار گیرد. هنرهای سنتی مانند کارگاه گیوه‌کشی و فرش‌بافی نیز بخشی از این مکان را به خود اختصاص داده است.
یکی از زیباترین بخش‌های این حمام قسمت سربینه زنانه است که گنبد آن یک پارچه و بدون برپاداشتن ستون بنا شده است و این از نظر معماری با توجه به امکانات کم آن دوران قابل توجه است. حمام زنانه و بخش اقلیت‌های مذهبی یا خصوصی دارای یک سربینه زنانه است اما، گرم‌خانه آن دارای دو بخش خصوصی و عمومی است که شاید بتوان گفت در نوع خود بی‌نظیر باشد.
سربینه حمام مردانه با کاشی خشتی هفت رنگ با طرح‌های متنوع تزئین یافته است و تمام سطوح داخلی آن نیز با کاشی و طرح‌های اسلیمی و ختایی مزین گردیده است. گنبد اصلی سربینه بر روی هشت ستون اصلی قرار دارد که این ستون‌ها نیز به شکل هنرمندانه‌ای کاشی کاری شده و دارای پیچک‌های بسیار زیبایی است.
از جمله ویژگی‌های معماری سربینه علاوه بر طرح قرینه‌سازی و رسم‌بندی‌ها و نحوه ستون‌بندی آن، همین کاشی کاری‌ها است که شامل کاشی کاری‌های قالبی و پیچکی است و تمام سطح سربینه مردانه بوسیله همین کاشی‌ها تزئین یافته است.
شکل‌های اسلیمی نظیر گل و بوته درختان سرو و صنوبر و انگور و نیز منظره‌های طبیعی که حاکی از ذوق و احساس هنر کاشی ساز است، مثل نشان دادن چشمه‌های آب، رودخانه و گیاهان وحشی که در میان آن‌ها پرندگان شبیه کبوتر و قرقاول در حال نشسته یا پرواز دیده می‌شوند.
از جمله نقوش دیگر کاشی‌ها می‌توان به نقش شیر و گاو و یا شیر و اژدها اشاره کرد که به نقوش شکاری معروفند و این مکان دارای کاشی کاری‌هایی به نقش عقاب با شکار مرغابی نیز است.
آشنایی با حمام موزه تاریخی چهار فصل اراک
در سینه هر ستون نقش سربازان و افراد نظامی آن دوره با اونیفورم‌های مخصوص و رنگ‌های مخصوص گوناگون با حالت‌های ایستاده همراه با شمشیر یا تفنگ در دستشان دیده می‌شود، تمام سربازان دارای واکلسیل‌های سرشانه و در جاهای متفاوت نظامی آن زمان باشند که با علامت ستاره بر روی سینه‌هایشان مشخص شده‌اند. رنگ بکار رفته در کاشی‌ها بیشتر عبارت است از زرد، آبی لاجوردی، فیروزه‌ای، سبز، سفید، مشکی، خاکستری، قرمز و نارنجی و این در حالی است که سرباز‌های این دوره هم مربوط به زمان قاجار با نقوش سربازان قاجاری است.
گفتنی است حمام چهار فصل در تاریخ ۱۰۱۰ آبان‌ماه سال ۱۳۵۵به شماره ۱۳۳۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
